________________
શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-ત્રીજો પ્રકાશ
૨ ૧
કર્મક્ષયજન્ય ૧૧ અતિશય
અર્થાત્ ચર્મચક્ષુવાળા કોઇ જીવને આપના આહાર-નીહાર દેખાતા નથી.
પ્રશ્ન :- અહીં શ્લોકમાં નાદારનીહારો નવરો વસુલામ એમ પ્રયોગ કરવો જોઇએ, તેના બદલે “નાદીર નીહારી ગોવરશર્મભુષામ” એમ પ્રયોગ કરવામાં દોષ નથી ?
ઉત્તર :- શેવર શબ્દ ગૂંથાયેલા (ઋનિત્ય થયેલા) લિંગવાળો હોવાથી, અર્થાત્ જોવર શબ્દનો પુલિંગમાં જ પ્રયોગ થતો હોવાથી, વચનભેદ વિશિષ્ટ શ્લોકરચનાની સુંદરતાનું કારણ છે. નારીરનીદારો પાવરી વર્મવલુપમ્ એવી રચના કરતાં નારીરનીહારી ગોવરગ્ધર્મવલુણામ્ એ રચના વધારે સુંદર છે. આથી આમાં કોઇ દોષ નથી. -
અહીં કહેલા ચાર અતિશયની સાથે નીચેના ઋષિવચનનો સંવાદ થાય છે=ઋષિવચન સંગત થાય છે. “ભગવાનનું શરીર નિર્મલ, સુગંધવાળું, રોગ અને પસીનાથી રહિત, રૂપાળું હોય છે. લોહી ગાયના દૂધની ધારા જેવું સફેદ હોય છે. માંસ દુર્ગધ રહિત શ્વેત હોય છે. આહાર-નીહાર માંસમયનેત્રોવાળાને અદશ્ય હોય છે. શ્વાસ સદા સુગંધી હોય છે. આ ગુણો જન્મથી હોય છે.” (૮)
તૃતીયાંશ: સ્તુતિકાર આ પ્રમાણે સ્વામીના સહજ અતિશયોને કહીને હવે સર્વ વિસતિના સ્વીકાર પછી અતિશય તીવ્રતપરૂપી પવનથી અતિશય વૃદ્ધિ પામેલ પ્રબલ શુક્લધ્યાનરૂપ અગ્નિથી જેણે સર્વઘાતી કર્મરૂપ કાષ્ઠોને ભસ્મ કરી નાખ્યા છે એવા સ્વામીના જ તરત (=ઘાતી કર્મના ક્ષય પછી તરત) ઉત્પન્ન થયેલા અગિયાર અતિશયોને ત્રીજા પ્રકાશથી કહે છે –
सर्वाभिमुख्यतो नाथ, तीर्थकृन्नामकर्मजात् । सर्वथा सम्मुखीनस्त्वमानन्दयसि यत्प्रजाः ॥१॥
૧. અવચૂરિમાં ગાદારનીદારી મોગનોત્સ વિથી તથા અભિ. ચિંતા. કોશમાં “માદારનીહાવિધિત્વદરાઃ” . એમ આહાર-નીહારની ક્રિયા અદશ્ય કહી છે. આથી આહાર-નીહાર દેખાય, પણ આહાર-નીહારની ક્રિયા ન દેખાય એમ જણાય છે.
