________________
શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-છઠ્ઠો પ્રકાશ
નિત્યમુક્ત— વિશિષ્ટ યમ-નિયમ-પ્રાણાયામ-તપરૂપ કષ્ટ વગેરેથી દુષ્ટ કર્મસમૂહને ઉખેડ્યા વિના પણ સ્વભાવથી મુક્ત સ્વરૂપવાળા. 'આ ઘટી શકે તેમ નથી. આવા પણ જો જગત્સર્જન વગેરે ઉપાધિ (=વિશેષણ) વિના જ લોકોને પ્રિય હોય તો હજી કંઇક ઘટે. આથી અહીં જગતની ઉત્પત્તિ, પાલન અને નાશ માટે પ્રયત્ન કરનારા એમ કહ્યું. એક ચરાચર (ચેતન-જડ) જગતને સર્જે છે, બીજો પાળે છે અને ત્રીજો સંહરે છે, ઇત્યાદિ વિકૃતિ એ દેવોમાં પ્રગટ થઇ છે. આથી જો નિત્ય મુક્ત હોય તો જગત્સર્જન વગેરે ઉપદ્રવ (=તોફાન) ક૨વામાં તત્પર કેમ હોય ? હવે જો જગત્સર્જન વગેરે રૂપ ખંજવાળથી યુક્ત મનવાળા છે તોનિત્યમુક્ત કેવી રીતે હોય ? મુક્ત જીવો એક સ્વભાવવાળા હોય છે. તે દેવો ભિન્ન સ્વભાવવાળા છે. તે દેવો ક્રમશઃ રજસ્, સત્ત્વ અને તમો ગુણના ઉત્કટ ઉદયવાળા છે. આંથી જ ક્રમશઃ જગતનું સર્જન, પાલન અને સંહાર કરવામાં પ્રયત્નવાળા છે. આથી તેમનો ભિન્નસ્વભાવ અત્યંત વ્યક્ત જ છે. આમ આ અતાત્ત્વિક છે. જગત્સર્જન વગેરે જે રીતે અપ્રમાણિક છે તે રીતે બધું નવનિરાસ સ્તવમાં આગળ વિસ્તારથી કહેવાશે. સર્વથા જ યુક્તિથી ન ઘટવાથી તે દેવો વન્ત્યાના સ્તન ધાવતા પુત્ર જેવા છે. અહીં સ્તનન્વય (=સ્તન ધાવતા) પદનો ઇરાદાપૂર્વક ઉલ્લેખ કર્યો છે. કારણ કે વંધ્યાઓને પાલન પોષણાદિ કરવાથી પુત્ર હોય તો પણ સ્તન ધાવતો પુત્ર હોય એ ન ઘટે. આવા પ્રકારના દેવાભાસોને બુદ્ધિશાળી કોણ સેવે ? કોઇ જ ન સેવે, એવો ભાવ છે. (૭)
પણ
જેઓ મોહથી હણાયેલી મતિવાળા હોવાથી તેવા પણ દેવોને સ્વીકારીને તેનાથી બીજા દેવોનો અપલાપ કર્યા વિના મૌન જ રહે તો તે પણ સારા છે. દુર્બુદ્ધિવાળાઓ તે પણ કરતા નથી તેમ સ્તુતિકાર કહે છે— कृतार्था जठरोपस्थ-दुःस्थितैरपि दैवतैः । મવાાન્તિનુવતે, હા હા ! àવાસ્તિા: રે ।।૮।ા
૬૪
વિપક્ષ નિરાસ
૧. કર્મબદ્ધ જીવ વિશિષ્ટ પુરુષાર્થથી કર્મ મુક્ત બનીને ઇશ્વર થાય છે એમ જૈન દર્શન માને છે. કેટલાંક દર્શનો ઇશ્વર અનાદિકાળથી કર્મમુક્ત છે એમ માને છે. •
૨. દૂત=જેને ખંજવાળ આવતી હોય તે.
