________________
શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-છઠ્ઠો પ્રકાશ
વા-કે, વેઢે-સ્વદેહમાં પણ, ન સમ્માન્તિ-સમાતા નથી.
હે જગદીશ ! આપની આજ્ઞાની અવજ્ઞા કરવામાં તત્પર બીજાઓ પ્રત્યક્ષઅનુમાન-હેતુ-દૃષ્ટાંતોથી સિદ્ધ ન થાય તેવું અને એથી જ આકાશકુસુમ જેવું કંઇક સ્વચિત્તથી જ વિચારીને તેનું જ સાધક તેવા પ્રકારનું જ બે-ત્રણ વગેરે અવયવવાળું પ્રમાણ કલ્પીને, સ્વમતિકલ્પિત તે જ જ્ઞાનથી ઊંચામસ્તકવાળા બનીને “અમારાથી જ આ સારું તત્ત્વ મેળવાયું છે'' એમ માનીને હર્ષથી સ્વદેહમાં અને સ્વઘરમાં સમાતા નથી. અસર્વજ્ઞોએ રચેલા કુશાસ્ત્રોથી મૂઢ બનેલા તેઓ કેવલ ઘરમાં જ બડાઇ હાંકનારા છે, ચતુરંગવાદમાં વિજય મેળવીને ગાજતા યશવાળા નથી.
૬ ૬
વિપક્ષ નિરાસ
બીજાઓ સ્વચિત્તથી વિચારે છે તેનું એક દૃષ્ટાંત આ પ્રમાણે છે‘ વ ત્તિ ભૂતાત્મા વેદે વેઢે વ્યવસ્થિત’’-ત્યાદ્રિ ‘‘એક જ ભૂતાત્મા (=શરીરમાં રહેલો આત્મા) દરેક શરીરમાં રહેલો છે.’’ આમાં પ્રમાણ (=યુક્તિ) આ પ્રમાણે છેપધા વહુધા ચૈવ યતે બલવન્ત્રવ–જેમ ચંદ્ર એક જ હોવા છતાં જળમાં અનેક ચંદ્ર દેખાય છે, તેમ એક જ આત્મા એક રૂપે અને અનેકરૂપે દેખાય છે.’’ (ષડ્ દર્શન સમુચ્ચય ગાથા ૭૮ની ટીકામાં આ શ્લોક છે.)
અથવા—
ચતુરંગવાદ— જે વાદમાં ચાર અંગો હોય તે ચતુરંગવાદ. વાદના વાદી, પ્રતિવાદી, સભ્ય અને સભાપતિ એમ ચાર અંગો છે. આ ચાર હોય તો જ વાદ થાય. વાદી=વાદ ક૨વા માટે ઉપસ્થિત થનાર. પ્રતિવાદી=વાદીને પ્રત્યુત્તર આપનાર. સભ્ય=વાદસભામાં પ્રેક્ષક તરીકે ઉપસ્થિત રહેનાર. સભાપતિ=સભાનો પ્રમુખ. (૯)
कामरागस्नेहरागावीषत्करनिवारणौ । दृष्टिरागस्तु पापीयान् दुरुच्छेदः सतामपि ॥ १० ॥
૧. શબ્દરત્નમહોદધિ શબ્દકોશમાં સંવન શબ્દના આલોચન, વિચારવું વગેરે અર્થો લખ્યા છે. તેના આધારે અહીં સંવાદ્ય એટલે વિચારીને એવો અર્થ કર્યો છે. તે અર્થ અહીં બંધ બેસતો થાય છે.
