________________
શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-પાંચમો પ્રકાશ ૪૮
આઠ પ્રાતિહાર્ય
હે ભુવનપૂજ્ય ! આપનું પવનની અનુકૂળતા અને વૃક્ષનમસ્કાર વગેરે આ કેટલું છે ? અર્થાત્ બહુ અલ્પ છે. કારણ કે જઘન્યથી (=સામાન્યથી) પણ ઊર્ધ્વલોક, અધોલોક અને તિóલોકમાં રહેનારા એકક્રોડ દેવ-દાનવો આપની સેવા કરે છે. વિશેષથી તો કોટાકોટિ પ્રમાણ દેવો આપની સેવા કરે છે.
અહીં જ અન્ય અર્થને કહે છે–અગમ્ય પુણ્યસમૂહથી પ્રાપ્ત કરી શકાય . તેવા કાર્યમાં, અતિનિપુમતિવાળા તો ઠીક, કિંતુ ઓછી બુદ્ધિવાળા પણ જીવો ઉપેક્ષા (=આળસ) કરતા નથી. જેણે ઘણું સુકૃત કર્યું હોય તેને જે ભગવાનની સેવા મળે છે. આથી જેનું ભવિષ્યમાં ઘણું કલ્યાણ થવાનું છે તેવો કયો જીવ ભગવાનની સેવામાં ઉપેક્ષા કરે ? અર્થાત્ કોઇ જ ન કરે.' (૧૪)
- પશ્ચિમકાશ: આ પ્રમાણે કેટલાક દેવકૃત અતિશયોને કહીને ફરીથી પ્રાતિહાર્યરૂપ અતિશયોને જ કહેવાની ઇચ્છાવાળા સ્તુતિકાર પાંચ પ્રકાશનો પ્રારંભ કરતા કહે છે.
गायन्निवालिविस्तै, नृत्यन्निव चलैर्दलैः ।
त्वद्गुणैरिव रक्तोऽसौ, मोदतेचैत्यपादपः ॥१॥ ૧) અન્વય સહિત શબ્દાર્થ– અશોકવૃક્ષહે સમતાસિંધુ ગૌ-આ, ચૈત્યપતિ :-અશોકવૃક્ષ, મોતે જાણે કે હર્ષ પામે છે (આથી), અનિવિસ્ત -ભમરાઓના (મધુર) ગણગણ ધ્વનિથી, માયન્ રૂવ-જાણે કે ગાઇ રહ્યો છે અને વર્તનૈ:-પવનથી હાલતાં પાંદડાંઓથી, નૃત્ય રૂવ-જાણે નૃત્ય કરી રહ્યો છે, ત્વશુળ આપના ગુણોથી = ગુણોના રાગથી, વત: રૂવજાણે રક્ત છે. ૧. આ પ્રકાશમાં દેવકૃત ૧૯ અતિશયોમાંથી ૧૪ અતિશયોનું વર્ણન કર્યું છે. બાકીના
અશોકવૃક્ષ, ચામર, સિંહાસન, દુંદુભિ અને છત્ર એ પાંચ અતિશયો પ્રાતિહાર્યમાં આવતા હોવાથી તેમનો પાંચમા પ્રકાશમાં ઉલ્લેખ કર્યો છે. अशोकवृक्षः सुरपुष्पवृष्टिर्दिव्यध्वनिश्चामरमासनं च । મામ્હનં ડુપિરાતિપવું સત્રાતિહાર્યા વિનેTUK | આ આઠ પ્રતિહાર્યોનું આ પ્રકાશમાં ક્રમશઃ વર્ણન છે.
