________________
શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-પાંચમો પ્રકાશ ૫૧
આઠ પ્રાતિહાર્ય
તથા ધર્મોપદેશ આપવાના સમયે ભગવાન સ્વભાવથી જ પ્રિય થનારા, શ્રોતાજનોના કર્ણસંપુટમાં પ્રવેશતા અમૃતની નીક સમાન, અને કષ્ટ વિના જ પ્રવૃત્ત થતા સ્વરથી દેશના આપે છે. આમ છતાં જેવી રીતે ટીકાકારો સૂત્રને વિસ્તારે છે તેવી રીતે દેવો તે જ સ્વરને ચારે બાજુ યોજન સુધી વિસ્તારે છે. આથી તે સ્વર દેવકૃત હોવાથી દિવ્યધ્વનિ છે. તેને જ સ્તુતિકાર કહે છે— मालवकैशिकीमुख्य-ग्रामरागपवित्रितः । તવ વિવ્યો ધ્વનિ: પીતો, દર્શાીવૈર્મીપિ રૂા
૩) અન્વય સહિત શબ્દાર્થ—
દિવ્ય ધ્વનિ—
હે વિશ્વવત્સલ ! તવ-આપનો, માનવશિષ્ઠીમુખ્યકામનાપવિત્રિતઃ-માલકોશથી આરંભી ગ્રામરાગ સુધીના રાગોથી પવિત્ર થયેલો, વ્યિો નિ:-દિવ્ય ધ્વનિ, વીવૈ:-હર્ષથી ઊંચી ડોકવાળા, મૃૌત્તિ-હરણાઓએ પણ, પીત:-પીધો છે = ઉત્કંઠાપૂર્વક સાંભળ્યો છે.
મધુરતાને ઝરાવનારા મુનિઓમાં અગ્રેસર હે ભગવન્ ! આપનો દિવ્ય અને મંથાચલ પર્વતથી મંથન કરાતા ક્ષીરસમુદ્રના ધ્વનિ જેવો મનોહ૨ ધર્મદેશનાનો ધ્વનિ, અતિશય આનંદરૂપ અંકુરાઓથી યુક્ત મનવાળા દેવ-મનુષ્યગણોએ તો ઠીક, કિંતુ નિર્મલસુખના ઉત્કર્ષથી નેત્રનો ત્રીજો ભાગ જેમણે બંધ કરી દીધો છે એવા અને હર્ષથી ઊંચી ડોકવાળા મૃગલાઓએ પણ પીધો છે=સ્પૃહાપૂર્વક સાંભળ્યો છે.
આ રીતે સાંભળવામાં હેતુ કહે છે—તે ધ્વનિ માલવકૈશિકી વગેરે ગ્રામરાગોથી પવિત્ર છે. આથી જ ભગવાનનો ધ્વનિ બધા જ જીવો સ્પૃહાસહિત સાંભળતા હોવા છતાં મૃગજાતિ વિશેષથી ગીતપ્રિય હોવાથી ‘મૃગલાઓએ સાંભળ્યો છે’’ એમ કહ્યું.
(ભગવાન માલકોશ રાગમાં દેશના આપે છે. ભગવાનના ધ્વનિને દેવો વીણા વગેરે વાજિંત્રોમાં પૂરે છે. વીણા વગેરે માલકોશ રાગમાં વગાડે છે. આથી ભગવાનનો ધ્વનિ દિવ્ય છે. તે દિવ્ય ધ્વનિ યોજન સુધી પહોંચે છે.) (૩) ૧. ધીર=મનોહ૨.
૨. તિતઃ=અંકુરો પામેલ, અંકુરિત. ૩. નિસ્તુપ=નિર્મલ.
