________________
શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-છઠ્ઠો પ્રકાશ
૫૯
વિપક્ષ નિરાસ
ક્રોધાદિથી હેરાન થયેલો છે, સયા-આવી, વિવજ્યા-લોકોક્તિથી, પિ-પણ, વિજિન-વિવેકીઓ=આપના અને ઇતર દેવોના ભેદને જાણનારા, નિર્વતિશું જીવે છે ? અર્થાત્ જીવી શકતા નથી.
આપ પરમકારુણિક, વીતરાગ, સર્વજ્ઞ અને પરમ અરિહંતપદ રૂપ સંપત્તિની શોભા પામેલા છો. આથી આપ જગતથી વિલક્ષણ છો. જગતથી વિલક્ષણ એવા આપનો પણ શું કોઇ પ્રતિપક્ષી (=સ્પર્ધા કરનાર) છે ? આ સર્વથા જ ઘટી શકતો નથી. કદાચ કોઇક આપના જેવો જ હોય એવી શંકાના નિવારણ માટે કહે છે-આપના પ્રતિપક્ષી તરીકે રહેલો પણ ક્રોધ, કામ અને લોભ આદિના કારણે સાધારણ લોકોંથી પણ અધિક અસ્વસ્થતાને પામેલો છે. આ વિષયના સાક્ષાત્કારની (=આપનો પ્રતિપક્ષી છે અને વળી ક્રોધાદિથી અસ્વસ્થ છે અને સાક્ષાત્ જોવાની) વાત તો દૂર રહી, કિંતુ વિમૂઢ લોકોની તેવી ઉક્તિથી પણ આપના અને આપનાથી અન્ય દેવોના ભેદને જાણનારાઓ શું ક્યારે પણ જીવે છે ?
અહીં ભાવાર્થ આ પ્રમાણે છે–આ પ્રમાણે અસંગત બોલનારાઓનો તેવા પ્રકારની સામગ્રીની ખામીથી નિગ્રહ કરવા અશક્ત હોય તો શું સ્વાધીન પ્રાણોને પણ છોડવા માટે સમર્થ નથી ? નહિ સાંભળવા યોગ્ય વિષયને સાંભળવા કરતાં પ્રાણત્યાગ શ્રેયસ્કર જ છે.
અથવા *િ નીતિ પદનો અર્થ આ પ્રમાણે છે–ખરાબ રીતે જીવે છે. જોકે અનુચિત રીતે પ્રાણનો ત્યાગ કરવાથી આપઘાત કર્યો ગણાય એવી શંકાવાળા સહસા જ જીવનનો ત્યાગ કરવા સમર્થ ન બને, તો પણ શલ્યસહિત પ્રાણધારણ કરવાથી.નિંદિત રીતે જીવે છે, એવો ભાવ છે. (૨) - પૂર્વોક્ત વિષયને ફરી દષ્ટાંતથી સ્પષ્ટ કરતા સ્તુતિકાર કહે છે – विपक्षस्ते विरक्तश्चेत्, स त्वमेवाथ रागवान् ।
न विपक्षो विपक्षः किं, खद्योतो द्युतिमालिनः ॥३॥ ૩) અન્વય સહિત શબ્દાર્થ – હે વિશ્વબંધુ ! તવ-આપનો, વિપક્ષ-પ્રતિસ્પર્ધી, વે-જો, વિરવત:-રાગરહિત
