________________
શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-છઠ્ઠો પ્રકાશ
૫૮
વિપક્ષ નિરાસ
સુતરાં પીડે એમાં શું કહેવું?
અથવા આ શ્લોકના ઉત્તરાર્ધનો અર્થ આ પ્રમાણે છે–પૂર્વે વર્ણવેલા સ્વરૂપવાળા આપના ઉપર અનભિગૃહીત મિથ્યાત્વથી હણાઇ ગયેલા સદ્અસન્ના વિવેકવાળા જેઓ મધ્યસ્થભાવને રાખે છે, તેમને આપના વિષે રહેલો મધ્યસ્થ ભાવ જ મહા અનર્થ માટે થાય છે, તો પછી બ્રેષરૂપ ઉપદ્રવથી યુક્ત બનવું એ તો - અનંતભવભ્રમણનું કારણ હોવાથી સુતરાં મહા અનર્થનું કારણ થાય.
(ભદ્રિક જીવો અરિહંત પણ બીજા લૌકિક દેવો જેવા દેવ છે એવી મધ્યસ્થ બુદ્ધિ રાખે છે. આથી તેઓ બીજા દેવોનો ત્યાગ કરીને અરિહંત પરમાત્માનો સ્વીકાર કરતા નથી. તેમની આવી સ્થિતિથી અરિહંત પરમાત્માના ગુણોના જાણકારને દુઃખ થાય છે. જેમ ચિંતામણી જોયા પછી તેની ઉપેક્ષા કરનારા–તેનો સ્વીકાર ન કરનારા મૂઢને જોઇને ચિંતામણીના ગુણોના જાણકારને “આ બિચારો નિર્ભાગ્ય શિરોમણી છે, હાથમાં આવેલા ચિતામણીને લેતો નથી.” આવું દુઃખ થાય છે, તેમ આ પ્રમાણે મધ્યસ્થ બુદ્ધિથી પણ દુઃખ થાય છે, તો અત્યંત મૂઢ જીવો દ્વેષઇર્ષા આદિથી ભગવાનના ગુણોમાં પણ દોષોનું આરોપણ કરે તે જોઇને કે સાંભળીને અરિહંત પરમાત્માના ગુણોના જાણકારને અતિશય દુઃખ થાય તે સહજ છે.) (૧).
આ પ્રમાણે આપના વિષે દ્વેષરૂપ ઉપદ્રવ પણ જઘન્ય છે. કેટલાક તો દ્વેષ રૂપ ઉપદ્રવના કારણે જ સર્વજન સામાન્ય વ્યવહાર કરનારા પણ દેવોની આપના પ્રતિપક્ષ (=પ્રતિસ્પર્ધી) તરીકે તુલના કરે છે. આથી તેના અનુસંધાનમાં સ્તુતિકાર આક્ષેપ સહિત કહે છે
तवापि प्रतिपक्षोऽस्ति, सोऽपि कोपादिविप्लुतः ।
अनया किंवदन्त्याऽपि, किं जीवन्ति विवेकिनः ॥२॥ ૨) અન્વય સહિત શબ્દાર્થ હે નાથ !તવ-આપનો, પિ-પણ, પ્રતિપક્ષો સ્ત-પ્રતિપક્ષ–સ્પર્ધા કરનાર છે, અને, સોશિ-તે (પ્રતિપક્ષ) પણ, પાિિવસ્તુત:-(સામાન્ય મનુષ્યોની જેમ)
