________________
શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-પાંચમો પ્રકાશ ૫૫
આઠ પ્રાતિહાર્ય
તેમને આનંદ થાય છે, અર્થાત્ અરિહંત સંપૂર્ણ ચક્રવર્તી છે એવું સાંભળવાથી આખોને આનંદ થાય છે. દુંદુભિનાદ વિના જ કહી દો ને ? એના જવાબમાં કહ્યું કે દુંદુભિના નાદ વિના જગતના લોકોને એકી સાથે અભીષ્ટ વિષયનું કથન શક્ય નથી) (૭).
તથા અરિહંતપદે રહેલા સ્વામીના મસ્તક ઉપર દેવો શ્વેત ત્રણ છત્રોને ધારણ કરે છે. આથી આ જ પ્રાતિહાર્યને સ્તુતિકાર યુક્તિથી પ્રગટ કરે છે–
तवोर्ध्वमूर्ध्वं पुण्यर्द्धि-क्रमसब्रह्मचारिणी ।
छत्रत्रयी त्रिभुवन-प्रभुत्वप्रौढिशंसिनी ॥८॥ ૮) અન્વય સહિત શબ્દાર્થ છત્રહે જગતુ પ્રભુ !તવ-આપના મસ્તકે, પુદ્ધિમત્રહવાળી-પુણ્ય સંપત્તિના કમ સમાન, ઉર્થપૂર્વ-ઉપર ઉપર રહેલાં, છત્રથી-ત્રણ છત્રો, ત્રિભુવનપ્રમુૌદિશસિની આપના ત્રિભુવન પ્રભુત્વના ઉત્કર્ષને જણાવે છે. : ત્રણ ભુવનના મુકુટમણિ સમાન હે પ્રભુ ! આપના મસ્તક ઉપર ત્રણ છત્રો શોભે છે. એ ત્રણ છત્રો ઉપર ઉપર રહેલાં છે અને એથી જ આપના જ (ક્રમશ: થતા) પુણ્યસંપત્તિના પ્રકર્ષ સમાન છે. તે આ પ્રમાણે–પહેલાં સમ્યક્તનો
સ્વીકાર, પછી દેશવિરતિ, પછી સર્વવિરતિ, પછી અરિહંત આદિ સ્થાનોનું સેવન, • પછી અરિહંતઆદિ રૂપે ઉત્પત્તિ, પછી સમય થતાં સર્વવિરતિ, ક્રમે કરીને અપૂર્વ કરણના પ્રારંભથી ક્ષપકશ્રેણિ, તેનાથી શુક્લધ્યાન, તેનાથી ઘાતકર્મ ક્ષય, તેનાથી કેવલજ્ઞાનની ઉત્પત્તિ, પછી તરત અરિહંતપદની સંપત્તિનો ઉપભોગ, ત્યારબાદ શાશ્વતપદની પ્રાપ્તિ. આ પ્રમાણે ઉત્તરોત્તર આપની પુણ્ય સમૃદ્ધિનો ક્રમ છે. તે પ્રમાણે ત્રણ છત્રો પછી પછીનું છત્ર મોટું હોય તેમ ઉપર ઉપર રહેલાં છે.
આ ત્રણ છત્રો આપના સ્વર્ગ-પાતાલ-મનુષ્યલોક એ ત્રિભુવનના ઉત્કૃષ્ટ પ્રભુત્વને કહે છે. અહીં ભાવાર્થ આ પ્રમાણે છે- જે એક ભુવનનો સ્વામી હોય " તેને એક છત્ર અને જે બે ભુવનનો સ્વામી હોય તેને બે છત્રો હોય. ભગવાન તો ત્રિભુવનના સ્વામીઓથી સહર્ષ સેવાતા હોવાથી ત્રિભુવન સ્વામી છે. માટે તેમના
