________________
શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-ચોથો પ્રકાશ
૪૬
દેવકૃત ૧૯ અતિશય
અહીં ભાવાર્થ આ પ્રમાણે છે– નરકગતિ સર્વગતિઓથી જઘન્ય છે. પણ ત્યાં પણ ગયેલા આપના પ્રત્યે પ્રતિકૂલ આચરણ કરનારાઓની એ પાપથી મુક્તિ અસંભવિત છે. અને નરકગતિથી અધિક અન્ય દુર્ગતિ નથી. આથી અહો ! તેમની અધમતા ! (૧૧)
તથા પવન વિહાર કરતા ભગવાનની પાછળ રહેલો જ વાય છે. આ જ . વિષયને પ્રકારથી (=પ્રકારતરથી) કહે છે–
पञ्चेन्द्रियाणां दौःशील्यं, क्व भवेद्भवदन्तिके।'
एकेन्द्रियोऽपि यन्मुञ्चत्यनिलः प्रतिकूलताम् ॥१२॥ ૧૨) અન્વય સહિત શબ્દાર્થ – વાયુની અનુકૂળતાહે ત્રિભુવનપતિ !અવન્તિ-આપની પાસે, પક્રિયાપ-પંચેદ્રિયોની, તી શીત્યંપ્રતિકૂળતા, વ4-ક્યાંથી, મહોય ?, કારણ કે, જિયો-એકેંદ્રિય, પિ-પણ, નિ:-પવન, પ્રતિજૂનતા-પ્રતિકૂળતાને, કુતિ-છોડી દે છે.
નિર્મળન્યાયના મંદિર હે ભગવન્! આપની પાસે હેય-ઉપાદેય, અને કૃત્ય-અકૃત્યનો વિચાર કરવામાં જેમની ઇંદ્રિયોની પટુતા વિશેષ પુષ્ટ બની રહી છે, એવા પંચેંદ્રિય તિર્યંચ, મનુષ્યો અને દેવોની પ્રતિકૂળતા ક્યાંથી હોય? કારણ કે એકેંદ્રિય હોવાથી વિશિષ્ટ વિચારથી રહિત પવન પણ પ્રતિકૂળતાને (સામે પડવાનું) છોડી દે છે.
અહીં ભાવાર્થ આ પ્રમાણે છે ભગવાનનો જે પ્રભાવ એકેંદ્રિયોને પણ વિનય ગ્રહણ કરાવે છે, તે પંચેંદ્રિયની પ્રતિકૂળતાનો ત્યાગ કરાવે એ સંગત જ છે.
(પવન સદા સામેથી વાતો નથી, પાછળથી જ થાય છે. એ પવન શીતલ, સુખ સ્પર્શ અને સુગંધી હોય છે. તે એક યોજન સુધી ભૂમિ પ્રમાર્જન કરે છે. આવો પવન દેવતાઓ વિફર્વતા હોવાથી આ અતિશય દેવકૃત છે.) (૧૨)
તથા ભગવાન વિહાર કરે છે ત્યારે દિવ્ય પ્રભાવથી વૃક્ષો મસ્તક નમાવે છે. આ જ વિષયને યુક્તિથી પ્રગટ કરે છે–
