________________
શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-ચોથો પ્રકાશ
૩૭
દેવકૃત ૧૯ અતિશય
અરિહંત ભગવાનના વિહાર વગેરેમાં સદા જ દેવો અને અસુરો વડે ચલાવાતો ઇંદ્રધ્વજ ભગવાનની આગળ ચાલે છે. આ ઇંદ્રધ્વજ હજાર યોજન ઊંચો હોય છે. એનો દંડ સુંદર સુવર્ણનો હોય છે. આકાશમાંથી અવતરતા દેવો રૂપ નદીપ્રવાહથી મનોહર હોય છે. ચારે બાજુ ફેલાતી, ફરકતી અને દિવ્યવસ્ત્રોથી બનાવેલી અનેક નાની ધજાઓથી યુક્ત હોય છે. તેમાં મણિની અનેક ઘંટડીઓ હોય છે. મધુર ધ્વનિ કરતી ઘંટડીઓના અવાજથી સર્વ દિશાઓના મુખોને કોલાહલમય કરી દે છે.
તે ઇંદ્રધ્વજની જ સ્તુતિકાર કલ્પના કરે છે–આ ઇંદ્રધ્વજ નથી, કિંતુ આ જગતમાં સ્નેહથી પ્રણામ કરતા દેવો અને મનુષ્યોના શ્રેષ્ઠ મસ્તકમુકુટોથી જેમની આજ્ઞા પ્રસિદ્ધ છે તે આ અરિહંત ભગવાન સ્વામી છે, બીજો કોઇ સ્વામી નથી, એમ કહેવા માટે ઇંદ્રધ્વજના બહાને ઇંદ્ર જગતુ સમક્ષ તર્જની આંગળી ઊંચેથી ઊંચી કરી છે. ભગવાન અદ્વિતીય હોવાથી આ કલ્પના પણ સ્વાભાવિક કથન જ છે. (૨).
તીર્થંકરો કેવલજ્ઞાનની ઉત્પત્તિ થયા પછી ચરણોથી પૃથ્વીને સ્પર્શતા નથી. દેવોના સમૂહે મૂકેલા નવ સુવર્ણ કમલો ઉપર જ ચરણોને સ્થાપે છે. આ જ વિષયને સ્તુતિકાર બીજી રીતે કહે છે– " યત્ર પાલી પટું ઘસ્તવ તત્ર સુરસુરા: I
किरन्ति पङ्कजव्याजाच्छ्रियं पङ्कजवासिनीम् ॥३॥ ૩) અન્વય સહિત શબ્દાર્થ – કમલ– ભગવાનના ચરણ સ્થાપવાના સ્થાને દેવો વડે મૂકતાં કમળો અંગે ગ્રંથકાર કલ્પના ૧. પરિસરતીતિ પરિસર ચારે બાજુ ફેલાનાર. ૨. પ્રસ્તુતમાં સર્વે પદ છૂતા પદનું વિશેષણ છે. એટલે ઊંચેથી ઊંચે કરેલી એવો અર્થ છે. હાથ
ઊંચો કરીને આંગળીને ઊંચી કરવી એ ઊંચેથી ઊંચી કરેલી ગણાય. હાથ ઊંચો કર્યા વિના
આંગળી ઊંચી કરવી એ ઊંચેથી ઊંચી કરેલી ન ગણાય, કેવલ ઊંચી કરેલી ગણાય. ૩. કમળો સુવર્ણના અને માખણ જેવા કોમળ હોય છે. કુલ નવ કમળો હોય છે. તેમાં બે - કમળો ઉપર ભગવાન બે પગ મૂકીને ચાલે છે. સાત કમળ ભગવાનની પાછળ રહે છે. તેમાંથી બે બે ક્રમશઃ ભગવાનની આગળ આવ્યા કરે છે, અને આગળના બે કમળ ક્રમશ: પાછળ આવ્યા કરે છે.
