Book Title: Trikalik Atma Vigyan
Author(s): Pannalal Jagjivandas Gandhi, Bansilal Hiralal Kapadia
Publisher: Girishbhai Tarachand Mehta
View full book text
________________
ઉત્પાદ–વ્યય-ધ્રુવ
પન્નાલાલ જગજીવનદાસ ગાંધી
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયમાં દ્રવ્ય એ મુલાધાર છે, ગુણ અને પર્યાય આધેય છે. ગુણ પર્યાયમાં ગુણને પર્યાય ( અવસ્થા ) છે. ટૂંકમાં દ્રવ્યના આધારે ગુ—પર્યાય છે.
જે પણ કાંઈ ઉત્પાદન્યય થાય છે તે દ્રવ્ય અર્થાત્ પ્રદેશપિંડના આધારે થાય છે. તેમાંય દ્રવ્યના જે સહુમાવી ગુણા છે એના ઉત્પાદ-વ્યય થતા નથી. પરંતુ દ્રવ્યની જે અવસ્થા છે અર્થાત્ પર્યાય છે એમાં ઉત્પાદ-વ્યય થાય છે. આધેય એ પ્રકારના છે એક તેા (૧)સહભાવી ગુણ આધેય અને બીજો (૨) પર્યાય આધેય.
કર્તા-ભકતા ભાવની અપેક્ષાએ અનુભવ-વેદન કે ભેગ પાંચના છે, આધાર ભલે દ્રવ્ય એટલે કે પ્રદેશપિંડના હાય.
પાંચય અસ્તિકાયમાં ‘ઉત્પા?-ચય-ધ્રુવયુક્ત' સત્ એ સૂત્રને લાગુ પાડવુ જોઈએ અર્થાત્ ઘટાડવુ જોઈએ, જડ ચેતન વિષે જેમ એ સૂત્રને લાગુ પાડીએ છીએ. એમ રૂપી, અરૂપીને વિષે પણ લાગુ પાડવુ જોઈએ.
દ્રવ્યસ્વયંભુ અનુત્પન્ન, અવિનાશી, અનાદિ અનંત હાય છે. અને સાથે સાથે સહભાવી ગુણ યુકત (ગુણ સ'પન્ન) હાય છે.
ઉત્પાદન્યય છે. એટલે સર્જન-વિસર્જન અને સ યેગ છે. ઉત્પાદ-વ્યય એ સાક્રિ—સાન્ત અને ઉપચરિત સત્ છે, જે વ્યવહારિક સત્ છે.
