Book Title: Trikalik Atma Vigyan
Author(s): Pannalal Jagjivandas Gandhi, Bansilal Hiralal Kapadia
Publisher: Girishbhai Tarachand Mehta
View full book text
________________
ચાર કારણ
શ્રી પનાલાલ જગજીવનદાસ ગાંધી
અગાઉના લેખમાં સ્વભાવ-કાળ-કમ-ઉદ્યમ અને નિયતિ એ પાંચ સમવાયી કારણ વિષે વિગતે વિચાયુ. એ પાંચ સમવાયી કારણની જેમ મુક્તિ પ્રાપ્તિ માટે ચાર સાધના કારણની આવશ્યકતા છે જે પ્રાપ્ત કરી તે વડે મુક્તિ પ્રાપ્તિનું કાર્ય સિદ્ધ થઈ શકે છે. એ ચાર સાધના કારણે! નીચે પ્રમાણે છે ઃ
(૧) અપેક્ષા કારણ (૨) નિમિત્ત કારણ (૩) અસાધારણ કારણ અને (૪) ઉપાદાન કારણ.
(૧) અપેક્ષા કાણુ :- અપેક્ષા કારણ પૂવકૃત કર્મથી પ્રાપ્ત થાય છે. જે જન્મથી લઈ મરણ યા તે નિર્વાણુ સુધી આત્મા (જીવ) ની સાથે હોય છે, અપેક્ષાકારણના વ્યાપાર માફક ક્રય-વિકય હોતા નથી. એ પાયે (Foundation) છે. કમ ભૂમિ (જ્યાં અસિમિસ અને કૃષિના વ્યવહાર હાય છે તે પાંચ ભરત, પાંચ અરાવત અને પાંચ મહાવિદે ના ક્ષેત્રને ક ભૂમિ કહેવાય છે,) મુક્તિ પ્રાપ્તિને અનુકૂળ કાળ કે જેને કાળચક્રની ગણતરીમાં ચેાથા દુઃખમ-સુખમની આર કહે છે તે કાળ, આય ક્ષેત્ર, આયાતિ, ઉચ્ચગાત્ર સન્નિ પચેન્દ્રિય મનુષ્યયાનિ તથા વજીઋષભ નારાચ સ’ઘયણ (હાડકાની રચનાને અનુસારે શરીરના બાંધા—દઢતાના અર્થાત્ – સંધયણના જૈન દનમાં પ્રકાર વણુ વેલ છે કે, વાૠષભ નારાચસ ઘણુ, ઋષભનારાચ સયણ, નારાચ સય્ણુ,
