Book Title: Trikalik Atma Vigyan
Author(s): Pannalal Jagjivandas Gandhi, Bansilal Hiralal Kapadia
Publisher: Girishbhai Tarachand Mehta
View full book text
________________
૨૮૪
મૌન ધારણ કરનાર મુનિ અને સંસાર ત્યાગી તે સંન્યાસી એવો જુદા જુદા શબ્દના જુદા જુદા અર્થ સમભિરૂઢ કરે છે.–શાસ્ત્રના વાદવિવાદ અને કેર્ટ-કચેરીના કજિયા આ શબ્દનય અને સમભિરૂઢનયના છે.
પ્રત્યેક શબ્દ મૂળ તે પૃથફ અર્થ બતાડનાર હોય છે. પછી કાલાન્તરે અને સમહમાં પ્રયુકત થતાં થતાં પર્યાયવાચી બની જાય છે. સમભિરૂઢનય એમના પર્યાય વાચિત્વને નહિ ગણકારતાં એ પ્રત્યેક શબ્દના મૂળ અર્થને પકડે છે.
સમભિરૂઢનય એક જ પર્યાયવાચી શબ્દોના ભેદને માને છે તે આપણા જીવનવ્યવહારમાં કેવી રીતે ઉપયોગી અને સત્ય છે તે દષ્ટાંતથી સમજીએ.
પ્રભુદાસભાઈ નામની એક વ્યક્તિ છે. એ વ્યક્તિ પાસે બેલિફ વેરન્ટ લઈને આવે છે અને પૂછે છે કે ભગવાનદાસભાઈ આપે છે ? ત્યારે તે વ્યકિત જણાવે છે કે, ભઈ ના! મારુ નામ તે પ્રભુદાસ છે. ત્યારે બેલિફ એમ ના કહી શકે કે ભગવાનદાસ એટલે પ્રભુદાસ કેમકે ભગવાન અને પ્રભુને અર્થ એક જ છે માટે ભગવાનદાસભાઈનું વેરન્ટ આપ ઉપર બજાવું છું.
આ રીતે પણ સમભિરૂઢનય સત્ય છે અને શબ્દનય કરતાં વધુ સૂક્ષ્મ છે. એ અનુભવ ગમ્ય છે. એ જ પ્રમાણે મફતલાલ, ફેગટલાલ અને અમથાલાલ એવાં ત્રણ ખાતાં આપણી ખાતાવહીમાં છે. ત્રણે નામને અર્થ એક થ. હોવા છતાં કાંઈ મફતલાલની ૨કમ અમથાલાલના ખાતે નહિ ખતવી શકાય.
