Book Title: Trikalik Atma Vigyan
Author(s): Pannalal Jagjivandas Gandhi, Bansilal Hiralal Kapadia
Publisher: Girishbhai Tarachand Mehta
View full book text
________________
૨૭૬ એક છે કારણ કે સત્તા વિનાની કઈ વસ્તુ નથી, તે સંગ્રહનયની દષ્ટિ છે.
એક આત્મા છે એ કથનથી વસ્તુતઃ બધાને એક આત્મા સિદ્ધ થતું નથી. પ્રત્યેક શરીરમાં આત્મા જુદો જુદો છે. છતાં બધા આત્માઓમાં રહેલ સામાન્ય ચૈતન્યત્વને આશ્રીને એક આત્મા છે એવું કથન થાય છે, જે સંગ્રહનયની દષ્ટિ છે. સર્વ આત્માનું પરમ આત્મ સ્વરૂપ એકસરખું છે એ દષ્ટિ એ પણ “એક આત્મા છે એ કથન સંગ્રહનીય છે.
અથવા તે સમાનતાનું– એકાત્માનું જે દર્શન છે તે સંગ્રહનય છે, એ અભેદદષ્ટિ છે અને તે દિવ્યદૃષ્ટિ છે. જ્યારે વિષમતાનું દર્શન એ વિશેષતા-વિશિષ્ટતાનું દર્શન છે. એ વ્યવહાર નય છે અને તે ભેદદષ્ટિ છે યા પર્યાય. દષ્ટિ છે.
જીવ માત્રને જીવ તરીકે જોવા એ દ્રવ્યદષ્ટિ-અભેદ દષ્ટિ છે. જે સંગ્રહનય છે, પણ તેમાં પ્રાણ-પશુપંખી, માનવ દેવ; એશિયાવાસી, યુરોપવાસી, અમેરિકાવાસ, ગેર-કાળે ઊંચ-નીચ, જાત-કુળ, ભારતી, ચીની, રૂસી, યુરોપી, અમેરિકી, હિંદુ-મુસ્લીમ-જેન-બૌદ્ધ,-ઈસાઈ, સ્ત્રી-પુરુષ, સંન્યાસી-સંસારી. રમણલાલપ૫નાલાલ. ઇંદિરા-કમલા આદિના ભેદ પાડી જેવું તે પર્યાયદષ્ટિ છે જે વ્યવહાર નય છે. ' સંગ્રહનય સામાન્ય તત્ત્વને આશ્રિત હેઈ, સામાન્ય જેટલું વિશાળ એટલે તે સંગ્રહનચવિશાળ અને સામાન્ય જેટલું નાનું એટલે તે સંગ્રહનય ટૂંકે પણ જે જે વિચારો
