Trikalik Atma Vigyan

Author(s): Pannalal Jagjivandas Gandhi, Bansilal Hiralal Kapadia
Publisher: Girishbhai Tarachand Mehta

Page 298

૨૭૯
(૪) ઋજુસૂત્ર નમ:
વસ્તુના માત્ર વર્તમાન પર્યાય તરફ આ નય લક્ષ ખેંચે છે. જે વિચાર ભૂત અને ભવિષ્યકાળને બાજુએ મૂકી માત્ર વર્તમાનકાળને સ્પર્શે તે “રાજસૂત્ર” નય છે. આ નય કેવળ વર્તમાનકાળને માન્ય રાખે છે. ભૂતકાળ અને ભવિષ્યકાળને તે અપલાપ કરે છે. આ નયની દષ્ટિએ વર્તમાન સમૃદ્ધિ સુખનું સાધન થતી હોવાથી તેને સમૃદ્ધિ કહી શકાય. પરંતુ ભૂત સમૃદ્ધિની સ્મૃતિ કે ભાવી સમૃધ્ધિનાં સપનાં વર્તમાન સમયે સુખ સગવડ પૂરી પાડનાર ન હોવાથી તેને સમૃદ્ધિ ન કહી શકાય. એ તો નવાબી ગઈ અને નવાબ રહી ગયા કે ભેંસ ભાગોળે ને છાશ છાગોળે જેવી વાત કહેવાય. કેઈ ગૃહસ્થી સાધુધર્મની શુભ મનેદશાવાળ હોય ત્યારે તેને આ નય સાધુ કહે અને કેઈ સાધુ ને વેષમાં રહેવા છતાં અસંયમી વૃત્તિવાળો હોય ત્યારે તેને આ નય સાધુ ન કહેતાં અવતી જ કહે. સામાન્ય યિકમાં રહેલી વ્યક્તિ જે બૂરા વિચારમાં હોય તે તે આ નય અનુસાર હૈઢવાડે ગયે” કહેવાય.
* આ ઋજુસૂત્ર જ્યના પાછા બે ભેદ થુલ જજસૂત્ર નય અને સૂફમ રાજુસૂત્ર નય છે. એક સમય માત્રના વર્તમાન પર્યાયને ગ્રહણ કરનાર સૂક્ષ્મ ત્રાજુસૂત્ર નય છે જે sharp Present tense-તત્સમયે જ સ્વીકારે છે. અર્થાત વર્તમાન પળના પર્યાયને જ ગ્રહણ કરે છે. જ્યારે સ્થૂલ જુસૂત્ર નય અનેક સમયના વર્તમાન પર્યાયને ગ્રહણ કરે છે; ઉદાહરણ તરીકે મને ૪૯ વર્ષ થયાં એ સ્થૂલ જુસૂત્ર નય અનુસારનું