Book Title: Trikalik Atma Vigyan
Author(s): Pannalal Jagjivandas Gandhi, Bansilal Hiralal Kapadia
Publisher: Girishbhai Tarachand Mehta
View full book text
________________
૨૬૩ એકજ વસ્તુ પર જુદી જુદી દષ્ટિએ ઉત્પન્ન થતી જુદા જુદા યથાર્થ અભિપ્રાય, વિચારો. “નય' કહેવામાં આવે છે. એક જ મનુષ્યને જુદી જુદી અપેક્ષાએ કાકેભત્રીજો, મામા-ભાણેજ, પુત્ર-પિતા, સસરો-જમાઈ, વગેરે જે માનવામાં આવે છે તે સાદા વ્યવહારુ દાખલાથી “નય” ને યાલ આવી શકે છે. વસ્તુમાં એક ધર્મ નથી; અનેક ધમે છે. અએવ વસ્તુગત ભિન્ન ભિન્ન ધર્મોને લગતા જેટલા અભિપ્રાયો તેટલા “નો છે. જગતના વિચારોનાં આદાન-પ્રદાન બધે વ્યવહાર “નય છે. *
અનેકાન્તદષ્ટિથી વસ્તુ એના વ્યાપક સ્વરૂપમાં એ કેવા ધર્મોને ભંડાર છે તે સમજાય છે, અને વ્યવહારના વખતે એમાંની સમાચિત બાબત (ધર્મ) ને ઉપયે.ગ કરવામાં આવે છે, જે નયને પ્રદેશ છે.
એક જ ઘટ વસ્તુ; મળ દ્રવ્ય-માટીની અપેક્ષાએ વિનાશી નથી અથતુ નિત્ય છે. પરંતુ તેના આકારાદિરૂપ પર્યાય
જેમ સમુદ્રનું બિંદુ સમુદ્ર ન કહેવાય, તેમ અસમુદ્ર એટલે કે સમુદ્ર બહારનું પણ ન કહેવાય. કિંતુ સમુદ્રનો અંશ કહેવાય. જો સમુદ્રના એક બિન્દુને સમુદ્ર માનવામાં આવે તો એ બિન્દુ સિવાયનો સમુદ્રનો શેષભાગ અસમુદ્ર બની જાય ! અથવા જો સમુદ્રના દરેક બિન્દુને એક એક સમુદ્ર ગણવામાં આવે તો એક જ સમુદ્રમાં કરોડો સમુદ્રોને વ્યવહાર થવા લાગે ? હકીકતમાં એવો વ્યવહાર નથી.
એ જ પ્રમાણે આંગળીનું ટેરવું આંગળી ન કહેવાય તેમ આંગળી નથી એમ પણ કહેવાય છતાંય ટેરવું આંગળીને અંશ તે છે જ. આમ “નય” પણ પ્રમાણને અંશ છે.
