Book Title: Trikalik Atma Vigyan
Author(s): Pannalal Jagjivandas Gandhi, Bansilal Hiralal Kapadia
Publisher: Girishbhai Tarachand Mehta
View full book text
________________
૧૫૩
દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવ એ ચાર સચૈાગથી આપણે સહુ છદ્મસ્થ સ`સારી જીવા ઘેરાયેલાં છીએ અને તેની આપને સહુને અસર છે. તેમજ પરસ્પર એકબીજાની એકખીજાને અસર છે. અર્થાત્ દ્રવ્યની, ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવને, ક્ષેત્રની, દ્રવ્ય કાળ-ભાવને, કાળની, દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-ભાવને તેમજ ભાવની દ્રશ્ય-ક્ષેત્ર-કાળને અસર પહેાંચે છે. દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવની વચમાં રહી તેની અસરથી પર રહેવું, નિલે પ રહેવુ', તે સાધના છે. અને દ્રવ્યાતીત, ક્ષેત્રાતીત, કાળાતીત તથા ભાવાતીત થઈ જવું તે સિદ્ધિ છે,
આ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવના સબંધ દ્રવ્ય—ગુણ અને પર્યાય સાથે પણ છે. ‘શું છે?” ના જવાખ દ્રશ્ય છે અને કેવું છે ?” ને જવા ગુણ-પર્યાય છે. દ્રવ્ય સામાન્ય છે અને ગુણ-પર્યાય વિશેષ છે. દ્રવ્યની વિશેષતા ક્ષેત્ર-કાળ અને ભાવથી સૂચવાય છે. જે દ્રવ્યના પર્યાય છે. અથવા તેા કહે! કે દ્રવ્યના વિશેષ્ય છે અને ગુણ-પર્યાય વિશેષણ છે. દ્રશ્ય આધાર છે જ્યારે ગુણ પર્યાય આધેય છે. ગુણનુ અસ્તિત્વ દ્રવ્ય વિનાનું સ્વતંત્ર નથી હેતુ. ગુણ, ગુણી વગર ન હેાય. જેમ કે ગળપણુ, સાકર વિના ન હેાય દ્રશ્ય રહિત સ્વતંત્ર ગુણધર્માં કયાંય પણ કયારે ય નહિ મળે. માટે જ ‘ગુણપર્યંચ તણુ એ ભાજન (પાત્ર) એમ કહીને દ્રવ્યને ઓળખાવ્યુ છે. એ જ પ્રમાણે દ્રશ્ય પણ કયારેય ગુણપર્યાય વિનાનું ન હાય. કારણ કે પ્રત્યેક દ્રવ્યનું નિર્માણ વિશ્વના સમષ્ટિ કાર્યોંમાં નિશ્ચિત કંઈક ને કંઈક ફાળા આપવા સહેતુક છે પણ નિરક નથી.
સજ્ઞ ભગવંતે જોયેલું જગત એમણે જેવું પ્રરૂપ્યું છે તે તે પચાસ્તિકાય પ્રમાણે નીચે મુજબ છે.
