Book Title: Trikalik Atma Vigyan
Author(s): Pannalal Jagjivandas Gandhi, Bansilal Hiralal Kapadia
Publisher: Girishbhai Tarachand Mehta
View full book text
________________
દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ–ભાવ
પં. પનાલાલ જગજીવનદાસ ગાંધી What is it?” “Who is he? Where is it? 'When has it happened ? 'How is it ??
How is he? વસ્તુ. વ્યક્તિ કે પ્રસંગની માહિતી બાબત, આ જ મુખ્ય અને મહત્ત્વના પ્રશ્નો આપણે સહુ વિચારીએ છીએ અને પૂછીએ છીએ કે
“તે શું છે? તે કેણ છે? તે કયાં છે? તે કેવો છે?” તે કેવું છે? તે કયારે ત્યાં હતો? તે કેટલું છે?
આ મૂળભૂત પ્રશ્નની વિચારણાથી સર્વ કાંઈ માહિતી મળી રહે છે. પણ તેની સાથે દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-અને ભાવ એ ચાર સંગ સંકળાયેલ છે એની આપણને જાણ નથી.
કોણ” અને “શું” નો જવાબ દ્રવ્યમાં છે.
કયાં અને કેવડું” ને જવાબ ક્ષેત્રમાં છે વળી જ્યાં ત્યાં, અહીંયા, એવડું એ બધાં ક્ષેત્રવાચક શબ્દો છે.
“કયારેને જવાબ કાળમાં છે અને જ્યારે, ત્યારે, અત્યારે એ બીજું કાળવાચક શબ્દ છે.
કેવું” ને જવાબ ભાવ (ગુણ-પર્યાય)માં છે. એવું તેવું, જેવું, એ ભાવવાચક શબ્દ છે.
અને “કેમ”, “જેમ, તેમ, “એમ એ કિયાવાચક શબ્દો છે. જેને સંબંધ ક્રિયાના પ્રકાર સાથે, વાસ્તવિક્તા સ્વાભાવિકતા સાથે છે.
