Trikalik Atma Vigyan

Author(s): Pannalal Jagjivandas Gandhi, Bansilal Hiralal Kapadia
Publisher: Girishbhai Tarachand Mehta

Page 109

૯૦
આધારે ઉત્પાદકેવ્યય થાય છે એ પ્રતિ દ્રષ્ટિ રાખી ઉત્પાદવ્યય પરત્વે વૈરાગ્ય કેળવતાં જવાનું છે અને સત્ – અવિનાશી ધ્રુવ-નિત્ય એવાં આત્મતત્વનું લક્ષ્ય કરવાનું છે એથી જ પર્યાયદ્રષ્ટિ ત્યજી દ્રવ્ય દ્રષ્ટિ કેળવવા ફરમાવેલ છે.
જૈન દર્શનના મતે ઉત્પાદ-વ્યય અને પ્રવ એ ત્રણે All at a time એક સમયે સાથે જ પ્રતિ સમયે દ્રવ્યમાં ચાલુ હોય છે. ઉત્પાદ કાળે પણ ધ્રુવ તે હોય જ છે અને વ્યયકાળ પણ ધ્રુવ તો હોય જ છે. - રૂપી એવા પુદ્ગલનું લક્ષણ ઉપાદ-વ્ય રૂપ છે. ઉત્પાદ જેને થાય છે તે વ્યયને પામે જ છે. ઉત્પાદ અને વ્યય પદાર્થનું એકદેશીપણું જ છે અને તે અપૂર્ણરૂપ છે.
પરંતુ અરૂપી એવાં ધર્મ-અધર્મ-આકાશ અને સિદ્ધ પરમાત્મામાં ઉત્પાદ-વ્યય માત્ર અગુરુલઘુગુણમાં લાગુ પડે છે. બીજા પર્યાયમાં લાગુ પડતું નથી.
ઉત્પાદ-વ્યય જે પ્રતિ સમયે થાય છે. એને જ એક સમય કહેલ છે. સમય જેવી વસ્તુ નથી. કાળ તે ઉપચરિત દ્રવ્ય છે.
એક પ્રદેશ એ મૂળ છે. એક ઉત્પાદ–વ્યય સમ કાળ. છે, એ મૂળ છે, આ વિષય કવલજ્ઞાની ભગવંતે છે. છવસ્થ જ્ઞાનનો એ વિષય નથી છદ્મસ્થજ્ઞાનીની એવી તાકાત નથી કે એક પ્રદેશ અને એક સમય કે પરમાણુને જાણી શકે. ઉત્પાદ અને વ્યય તથા વ્યય અને ઉપાદ એ અભેદ છે કાળાંતરે નથી. એ સમકાલીન ઘટના છે. વ્યવહાર ચલાવવા કાળને ઉપચાર કરેલ છે. કાળ એ આપણે ઉભી કરેલી કાલ્પનીક વસ્તુ છે, જે વસ્તુ કાલ્પનિક ઉભી કરેલ