Book Title: Tattvartha Sutrana Karta Kon Shwetambar Ke Digambar
Author(s): Anandsgarsuri, Akshaychandrasagar
Publisher: Agamoddharak Pratishthan
View full book text
________________
અગ્યાર
પછી ઉપક્રમો આયુષ્યને લાગે છે અને આયુષ્યનું અપવર્તન થાય છે, એવું કેમ માની શકે ? અને આવું ન માને તો અનાવર્તનીય વિભાગ તો માને જ ક્યાંથી ? તે લોકો ઉપક્રમ અને અપવર્તનને નહીં માને, એવું કદી પણ બનશે નહીં. કેમ કે કોઈ પણ મનુષ્ય શું અગ્નિ, હથિયાર (શસ્ત્ર) વગેરેથી ડરે નહીં એવું બને છે ખરું? હગિંજ નહીં, તો પછી માનવું જ પડશે કે એ જ ઉપક્રમ અને અપવર્તનની સાબિતી છે.
(૧૮) ત્રીજા અધ્યાયમાં કર્મભૂમિના ભેદ દર્શાવતાં જે “ન્યત્ર' કરીને, દેવકુરુ, ઉત્તરકુરુનું વર્જન કરીને કર્મ-અકર્મ ભૂમિનું વર્ણન દાખલ કર્યું તે અસંખ્ય દ્વીપસમુદ્રાદિ વર્ણનની શૈલીની માફક અલૌકિક છે. ' (૧૯) પાંચમા અધ્યાયમાં અજીવ કાયથી શરૂ કરી જે ધર્માસ્તિકાયાદિનું પ્રકરણ લીધું છે તે ઈતર દર્શનકારોએ જે આકાશના અધિકરણના હિસાબે વર્ણન કર્યું હતું તેનું જ પ્રતિબિંબ છે, પરંતુ વસ્તુઓ અલૌકિક છે.
(૨૦) ઉત્પાદ, વ્યયાદિનું નિરૂપણ ઇતર દર્શનોમાં સ્વપ્નમાંય નહોતું અને હોઈ શકે પણ નહીં.
(૨૧) “નિશ્ચલે” આ પાંચમા અધ્યાયનું સૂત્ર જ અન્ય દર્શનકારોને સ્યાદ્વાદ બતાવવા સાથે આ તત્ત્વાર્થસૂત્રનું વ્યાપકપણું દર્શાવે છે.
(૨૨) અહીં તત્ત્વવિભાગથી આશ્રવાદિ પ્રકરણો છે અને તેથી જ કેટલાંક સુત્રો નાનાં અને કેટલાંક મોટાં પણ થઈ ગયાં છે. આ દર્શનકારોના સૂત્રોની અનુકરણીયતા જ દર્શાવે છે.
(૨૩) દેવ, નિર્ગસ્થ અને સિદ્ધ માટે સ્થિતિ અને ક્ષેત્રાદિનો વિકલ્પ કરીને જે નિરૂપણ કરવાનું દર્શાવ્યું તે પણ દર્શનકારોની અનુકૃતિ છે.
(૨૪) એમ જણાય છે કે અન્ય ધર્મવાળાઓએ મહાદેવની અષ્ટ મૂર્તિના હિસાબે અષ્ટાધ્યાયીનો વિભાગ રાખ્યો. અહીં તે જ રીતે દશ પ્રકારનો શ્રમણ ધર્મ જ મોક્ષનો સાધક અને તત્ત્વભૂત ગણીને દશ અધ્યાય પ્રમાણ રાખ્યું છે અને તેથી જ કલિકાલસર્વજ્ઞ ભગવાન્ શ્રી હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજીએ પ્રમાણ-મીમાંસામાં મહાવ્રતધર્મના હિસાબે પાંચ અધ્યાય અને દશવિધયતિધર્મ માટે દશ આત્મિક મૂક્યાં છે. આ રીતે અન્ય કારણો પણ ઈતર દર્શનશાસ્ત્રની અનુકૃતિમાં આપી શકીએ, પરંતુ સંક્ષેપ કરીને સજ્જનોને જાતે જ વિચારવાનો સંકેત કરીને વિરમીએ છીએ.
(૨૫) “સમનામના ' આ સૂત્ર સંસારી અને મુક્તનો વિભાગ કર્યા પછી અને ત્રણ-સ્થાવર ભેદની પૂર્વે કહ્યું છે. એનો અર્થ એમ થાય કે ઈતર દર્શનકારો
