Tattvartha Sutrana Karta Kon Shwetambar Ke Digambar

Author(s): Anandsgarsuri, Akshaychandrasagar
Publisher: Agamoddharak Pratishthan

Page 49

૩૨
“તત્ત્વાર્થસૂત્રના કર્તા કોણ ?'
' (૧૩) એ જ અધ્યાયના “સ સંરણેયાઃ પ્રવેશ:' આ સુત્રની જગ્યાએ દિગંબરો “સંયેયા પ્રશTધમધમૈંછનીવીનાં' એવું એક જ સૂત્ર માને છે, પરંતુ શ્વેતાંબરો “સંધ્યેય: પ્રફે ઘઘર્મયોઃ” અને “નીવર્સ ’ - આવા બે વિભાગો વડે બે જુદાં જુદાં સૂત્રો માને છે. શ્વેતાંબરોનું કહેવું એમ છે કે અહીં ધર્મ શબ્દ વડે ધર્માસ્તિકાય અને અધર્મ શબ્દ વડે અધર્માસ્તિકાય લેવાનું છે પણ જીવ શબ્દથી જીવાસ્તિકાય લેવાનું નથી. એથી બન્નેનું સૂત્ર જુદું હોવું જ યોગ્ય છે. એથી
નીવા' આવા એકવચનથી જ જો એક વસ્તુ જીવ “પ્રાપ' એવા સૂત્રના દ્વિવચનથી બે પ્રમાણની જેમ આવી જાય તો પછી વરુ શબ્દનો પ્રયોગ સૂત્રમાં | લાવવો એ સૂત્રકારની ખામી દર્શાવનાર થાય છે.
શ્વેતાંબર અને દિગંબર - બન્નેય અસંખ્યાતની સંખ્યાના અસંખ્ય ભેદ માને છે. કિંતુ અહીં આમાં ક્યો અસંખ્યાતનો ભેદ લેવો એનો નિર્ણય થતો નથી. તેથી ધર્માધર્મનું પ્રદેશમાન આદિમાં જ કથન કરીને પછીથી જ તેના જેટલા (બરાબર) પ્રદેશો દરેક જીવના પણ કહેવા યોગ્ય થશે. અને ધર્માધર્મના અસંખ્ય પ્રદેશનું માન તો “તો છાડવITદ' આ સૂત્ર વડે પણ નિશ્ચિત થાય છે.
અહીં એ પણ વિચારવાનું કે જો “નીવચ ' આવું અલગ સૂત્ર ન બનાવવું હોત અને ર કાર વડે અસંખ્યાત શબ્દની અનુવૃત્તિ ન લાવવી હોત તો પાછળ “TTચ વીનન્તા:' એવું સૂત્ર કરીને સંય પુસ્તાન' એવું સુત્ર બનાવત એટલે કે પુદ્ગલના પ્રદેશો દર્શાવનારા સૂત્રમાં “ સંયે યાદ” આ પદ કરવાની આવશ્યક્તા જ ન રહેત. પણ જો “નીવર્સ ” આ સૂત્ર અલગ હોઈને અસંખ્યય શબ્દ ર કાર વડે અનુવૃત્ત કર્યો તો પછી “વીનુવૃકૃષ્ટ નોત્તરત્ર' એવા નિયમથી આ અસંખેય શબ્દ આગળ નહીં ચાલી શકે, જેથી પુદ્ગલના સૂત્રમાં અસંખ્યય પદ કહેવાની જરૂર પડી. શાસ્ત્રકારની શૈલી એ જ છે કે શબ્દ વડે જેની અનવૃત્તિ લાવે તેને આગળ ન ચલાવે. અને તેથી જ ઓપશમિકના બે ભેદ જે સમ્યક્ત અને ચારિત્ર નામના હતા તેમને ક્ષાયિકના ભેદો વખતે વ શબ્દથી લીધા તો પછી શાયોપથમિકના અઢાર ભેદોમાં સમ્યક્ત અને ચારિત્ર આ ભેદો અનુવૃ|ત્તિથી નથી લાવવામાં આવ્યા. કિંતુ સ્પષ્ટ શબ્દ વડે જ ત્યાં કહ્યું છે. એ જ રીતે અહીં નીવર્સ્ટ ' આ સૂત્રમાં ર શબ્દ કહીને અસંખ્યયની અનુવૃત્તિ ગ્રહણ કરી છે, તેથી એ આગળ નહીં ચાલી શકે. એટલે કે મુગલસૂત્ર માં “સંયેય' પદ જોડવાથી જ પુરવાર થાય છે કે સૂત્રકારે નીચ ’ આ સૂત્ર બનાવ્યું હતું. અને