Tattvartha Sutrana Karta Kon Shwetambar Ke Digambar

Author(s): Anandsgarsuri, Akshaychandrasagar
Publisher: Agamoddharak Pratishthan

Page 78

‘શ્વેતાંબર કે દિગંબર ’
૬૧
હોય અને સ્થાવાર સંજ્ઞા કેટલી ‘કાય' ની હોય એમાં બન્નેનો મત ભેદ થઈ જશે. વ્યાકરણનાં હિસાબે વિચારવાથી સ્પષ્ટ જ્ઞાત થાય છે કે ‘સ્થાનર્શીતાઃ સ્થાવાઃ' અર્થાત્ સ્થિર જ રહે તેનું નામ સ્થાવર. હવે પૃથિવીકાય, અકાય, અને વનસ્પતિકાય સ્થિર રહેનારા છે, એટલે એ ત્રણને સ્થાવર કહેવા અનુચિત નથી. એમનામાં જોકે નદી વગેરેના પ્રવાહાદિ દેખાવાના લીધે એમ જણાશે કે અકાયને સ્થાવર કેમ કહેવાય? એવી શંકા થશે. પણ સ્થળના નીચાપણાથી જળનું ગમન છે, કિંતુ સ્વભાવથી ગમન નથી. અને બીજા કારણોથી ગમન હોય. તેથી સ્થાવરપણું મટતું નથી પરંતુ અગ્નિકાય અને વાયુકાયનું તો પોતાના સ્વભાવથી જ ચલનરૂપ ગમન હોય છે. એટલે એમને ત્રસ કહેવામા શો વાંધો છે? એમ નહીં કહેવાનું કે સુખ દુઃખની ઈચ્છાથી જ હીલચાલ કરે તેનું જ નામ ત્રસ કહેવાય. કેમકે એમ કહેવાથી તો ત્રસરેણુ શબ્દથી શું સમજવું? ત્રસરેણુ તો તે જ જડપદાર્થનું નામ છે જે બારીક થઈને પૂર્વાપર વાયુ આદિના કારણે પશ્ચિમ-પૂર્વની તરફ ધસે. આ બધું કહેવાનું તાત્પર્ય એકે અગ્નિકાય તથા વાયુકાયને ત્રસમાં લઈ શકાય છે. અલબત્ત એમને ગતિના કારણે ત્રસ કહીશું, પરંતુ સુખદુઃખના કારણે હીલચાલ ન હોવાથી લબ્ધિથી સ્થાવર કહેવા પડશે. અર્થાત્ જેમ બેઈંદ્રિયાદિક લબ્ધિથી ત્રસ છે તેમ એ લબ્ધિથી ત્રસ નથી અને તેથી જ તો ત્રસકાયના સૂત્રમાં તત્ત્વાર્થકાર મહારાજે ‘તેનોવાયુઃ ’ આમ જુદો સમાસ કરીને આ બન્નેનું અલગ સ્વરૂપ જણાવ્યું છે. કેમકે આવો કોઈ અભિપ્રાય ન હોત તો ‘તેખોવાયુ દ્વીન્દ્રિયાયસ્ત્રજ્ઞા' એવું સૂત્ર બનાવત જેથી જુદી વિભક્તિ પણ ન લગાડવી પડત અને ‘T’ કાર પણ ઉમેરવો ન પડત. એમ કહેવું નહીં કે શ્વેતાંબરોનો કોઈપણ શાસ્ત્રમાં તેજો અને વાયુને ત્રસ તરીકે ગણ્યા નથી, કેમકે સ્થાનાંગ, ભગવતીજી, પણવણાદિ શાસ્ત્રોમાં પૃથવ્યાદિક પાંચેયને સ્થાવર ગણ્યા છે. જીવાભિગમ અને આચારાંગ વગેરેમાં તેજ અને વાયુને સ્થાવરમાં ન ગણતાં ત્રસમાં ગણ્યા પણ છે. તત્ત્વતઃ તો તેજઃકાય અને વાયુકાય ગતિથી ત્રસ છે અને લબ્ધિથી સ્થાવર છે. એટલે આ બન્નેને ત્રસ અને સ્થાવરમાં ગણ્યા છે. પરંતુ અહીં તર્કાનુસારીઓ માટે તર્કનો વિચાર કરીને બન્ને વાતો જણાવવી શાસ્ત્રકારના હિસાબે ઉચિત છે.
(૭) સૂત્ર ૨૦ માં દિગંબર લોકોએ ‘સ્પર્શતાન્ધવńશદ્વાસ્તવર્ણાઃ' એવું સૂત્ર માન્યું છે અને શ્વેતાંબરોએ ‘સ્પર્શાસાન્ધરૂપશદ્વાÒષામર્થઃ' એમ માન્યું છે એમાં ત્રણ વાતોનો તફાવત છે. (૧) વર્ણ લેવો કે રૂપ લેવું (૨) ‘ત્તવ’ લેવું કે