Book Title: Tattvartha Sutrana Karta Kon Shwetambar Ke Digambar
Author(s): Anandsgarsuri, Akshaychandrasagar
Publisher: Agamoddharak Pratishthan
View full book text
________________
૫૦
‘તત્ત્વાર્થસૂત્રના કર્તા કોણ ?'
*
પર ‘‘સૌપશામિતિભવ્યાત્માવ—ાન્યત્ર વત્ત સમ્યવત્વ જ્ઞાનવર્શન સિદ્ધત્વમ્યઃ'' એવું એક જ સૂત્ર માન્યું છે. આ જગ્યાએ પણ એ જ વિચારવાનું છે કે દિગંબરોએ અસલના એક સૂત્રના બે સૂત્રો કર્યાં કે શ્વેતાંબરોએ બે સૂત્રો અલગ અલગ હતાં તેમને જોડીને એક કર્યું ? બુદ્ધિમાન્ માણસ સમજી શકે છે કે અહીં અલગ અલગ સૂત્ર હશે જ નહીં, અને એ વિચારવું જરૂરી છે કે સૂત્રકાર ‘અન્યત્ર’ શબ્દ વડે જે અપવાદ બતાવે છે તે એક સૂત્ર હોય ત્યારે જ થાય છે. જુદાં જુદાં સૂત્રો હોત તો તો એક ‘ન’કાર વડે જ અપવાદ દર્શાવી શક્યા હોત. સૂત્રકારની શૈલી પણ એવી જ છે. જુઓ (૩.૧૭) ‘તૈરાવવિવેદાઃ ર્મભૂમયોન્યત્ર વેવવુ ભત્તરજી મ્યઃ' આ ત્રીજા અધ્યાયના સૂત્રમાં ભરતાદિક ક્ષેત્રોનું કર્મભૂમિપણાંનું વિધાન કરતા દેવકુરૂ વગેરે પણ મહાવિદેહાંતર્ગત હોવાથી કર્મભૂમિ થઈ જતા હતા, તેથી અહીં ‘અન્યત્ર' એમ કહીને દેવકુરૂ આદિને વર્જિત કર્યા છે. એવી જ રીતે અહીં પણ સ્પષ્ટ સમજવાનું છે. અર્થાત્ ઔપશમિકાદિક ભાવોનો સર્વથા અભાવ કહી દેવામાં કેવલ સમ્યક્ત્વાદિકનો અભાવ પણ થઈ જતો હતો. તેથી સૂત્રકાર મહારાજે ‘અન્યત્ર વત્ત’ ઈત્યાદિ કહીને તે સમ્યક્ત્વાદિકનો જે અભાવ થતો હતો તે રોકી દીધો. આ પદ્ધતિ અહીં તત્ત્વાર્થકાર મહારાજે જ રાખી છે એવું નથી, પરંતુ વૈયાકરણાચાર્યોએ ‘સંપ્રવાન્તઘ્યાન્યત્રો ાય:' ઈત્યાદિ સૂત્રો એકઠાં જ બનાવ્યાં છે. અર્થાત્ આ બન્ને ભાગોને અલગ અલગ કરી બે સૂત્રો બનાવવા એ યોગ્ય જ નથી. કેટલાક તો એટલે સુધી કહેનારા મળશે કે જયારે પહેલાના સૂત્રથી ઔપમિકાદિક સર્વભાવનો નિષેધ થઈ ગયો તો પછી બીજા સૂત્રમાં ‘અન્યત્ર’ આદિ કહેવાથી શું થવાનું ? એટલે કે દેવદત્તનું મરણ થઈ ગયા પછી તેને મારનારને મારી નાખીએ તો શું દેવદત્ત જીવતો થઈ જવાનો ? દેવદત્ત જીવિત રહેતાં મારવાવાળાને મારી નાખવામાં આવે તો દેવદત્ત બચી શકે છે. એ જ રીતે અહીં પણ આદ્યસૂત્રથી ‘ઔપનિષ્ઠાવિ’ ભાવોનો નિષેધ કરી દીધો તો ફરી બીજા ‘અન્યત્ર૦’ આ સૂત્રથી શું થશે ? એટલે કે એવી જગ્યાએ બે સૂત્રો બનાવવાનો આ આચાર્ય ભગવાનો નિયમ નથી. અને અન્ય આચાર્યો પણ આવા અલગ સૂત્રો કરતા નથી અને નિષેધ કરીને ફરી બીજા સૂત્ર વડે ‘અન્યત્ર’ કહીને અટકવામાં ઔચિત્ય પણ નથી. એટલે અહીં બે સૂત્ર અલગ કરવા વ્યાજબી જ નહોતું. હવે આ સૂત્રો જુદાં કરવા યોગ્ય નહોતાં. એટલું જ નહી, બલ્કે જુદાં કરવાથી દિગંબરોને કેટલું નુકસાન થાય છે તે જુઓ. દિગંબરોએ
'
