Book Title: Tattvartha Sutrana Karta Kon Shwetambar Ke Digambar
Author(s): Anandsgarsuri, Akshaychandrasagar
Publisher: Agamoddharak Pratishthan
View full book text
________________
‘તત્ત્વાર્થસૂત્રના કર્તા કોણ ?’
શ્વેતાંબરોનું કથન છે કે આગળ બીજા અધ્યાયમાં ક્ષાયોપશમિકનાં ભેદોમાં અવધિજ્ઞાનને ગણાવીશું, એટલે અહીં ‘યોવત નિમિત્તઃ' જ શબ્દ કહેવો બરાબર છે, કેમકે અહીંઆ તો પોતપોતાના કર્મના ક્ષયોપશમથી મતિજ્ઞાનાદિકની ઉત્પત્તિ આ પ્રકરણમાં નિશ્ચિત થાય છે. પરંતુ અહીં ક્ષયોપશમ શબ્દ કહેવાથી કોનો ક્ષયોપશમ લેવો એ નિશ્ચિત નહીં થાય, કેમકે મતિજ્ઞાનાદિ જ્ઞાન અને ચક્ષુદર્શનાદિ દર્શન અને બીજા પણ અજ્ઞાનાદિક ક્ષાયોપમિક ભાવના છે. અને તેઓ પણ પોતપોતાના આવારક કર્મના ક્ષયોપશમથી થાય છે. તો પછી અહીં કોનો ક્ષયોપશમ લેવો? એ સંદિગ્ધ જ રહેશે. એટલેકે ક્ષયોપશમની સાથે એટલું અવશ્ય કહેવું પડશે કે ‘સ્વાવાર ક્ષોપશમ નિમિત્તઃ' આવું અવધિ મનુષ્ય તિર્યંચને થાય છે. અહીં એવી શંકા જરૂ૨ થશે કે, કર્મની પ્રકૃતિના ક્ષયોપશમનો અધિકાર હજી સુધી કહ્યો જ નથી. તો પછી અહીં ‘યથોવત નિમિત્તઃ' એવું કેમ કહી શકાય? પરંતુ એવી શંકા નહી કરવી જોઈએ. આનું કારણ એ છે કે પહેલા તો શાસ્ત્રકાર મહારાજે જૈન શાસ્ત્રના આધારે જ ગ્રન્થ રચ્યો છે, તેથી શાસ્ત્રનો અધિકાર લઈને ‘યથોવનિમિત્તઃ’ એમ કરી શકીએ છીએ, વ્યાકરણ શાસ્ત્રાદિકની, જેમ સ્વતંત્ર સંજ્ઞાદિ વિધાન કરીને શાસ્ત્ર બનાવેલ નથી. કિંતુ જૈન શાસ્ત્રનો એક ભાગ સંગૃહીત કર્યો છે તેથીજ તો જ્ઞાનાદિ, કર્માદિ, લોકાદિ, ઔપમિકાદિ અનેક પદાર્થોનુ અહીં સ્વરૂપ વર્ણવ્યું નથી.
દિગંબરોનું કહેવું જો એમ હોય કે શાસ્ત્રમાં કહેલા વર્ણનને ધ્યાનમાં રાખીને જ શાસ્ત્રકારે ‘ક્ષયોપશમ નિમિત્તઃ' એમ કહ્યું છે. પણ જયારે શાસ્ત્રની અપેક્ષાએ અહીં કહેવું છે ત્યારે તો ‘યોવનિમિત્તઃ’ એ જ કહેવું બરોબર હશે, કેમકે લાઘવ પણ આમાં છે અને ક્ષયોપશમ શબ્દ આપેક્ષિક હોવાથી અવધિજ્ઞાનાવરણને કહ્યા વગર ક્ષમોપશમની વ્યાખ્યા કેવી રીતે થવાની?
૫૮
(૩) એ જ અધ્યાયમાં મતિશ્રુત જ્ઞાનના વિષયનું જે સૂત્ર ‘મતિશ્રુતો નિવન્ધઃ સર્વદ્રવ્યેવસર્વપર્યાયેબુ' એમ હતું તેમાંથી દિગંબરોએ આદિનો સર્વ શબ્દ કાઢી નાખ્યો અને ‘મતિશ્રુતયોનેિવન્ધો વ્યવસર્વપયેવું' એવો પાઠ બનાવ્યો આ જગ્યાએ અસલ મતિશ્રુતજ્ઞાનથી બધાંય દ્રવ્યો જાણી લેવાય છે, આ વાત તો બન્નેયને મંજૂર છે, તો પછી સર્વ શબ્દ કાઢવાની શી આવશ્યકતા હતી. દિગંબરોનું કદાચ એવું કથન હોય કે ‘દ્રવ્યેવુ’ કહેવા વડે જ સર્વ દ્રવ્ય આવી જશે તેથી ‘દ્રવ્યેષુ’ અથવા ‘સર્વદ્રવ્યેષુ’ બન્નેમાંથી કંઈપણ કહેવાય એમા વાંધો નથી,
