Book Title: Tattvartha Sutrana Karta Kon Shwetambar Ke Digambar
Author(s): Anandsgarsuri, Akshaychandrasagar
Publisher: Agamoddharak Pratishthan
View full book text
________________
૨૬
‘તત્ત્વાર્થસૂત્રના કર્તા કોણ ?'
તફાવતની વિચારણા
વાંચકો ! ઉપર આપેલ સૂચિ પરથી આપ જાણી શકયા હશો કે શ્વેતાંબરો અને દિગંબરોમાં કયાં કયાં સૂત્રો કયા કયા અધ્યાયમાં કયા કયા સ્થાને વધુ કે ઓછાં છે. હવે અહીં જરા વિચારવાની જરૂર છે કે ખરેખર સૂત્રકારના બનાવેલા સૂત્રો કયાં સંપ્રદાયે તો ઉડાડયા અને ક્યા સંપ્રદાયે પોતાની તરફથી નવા સૂત્રો બનાવીને ઘુસાડી દીધાં.
જો કે આ વાત સંપૂર્ણત: તો જ્ઞાની પુરુષ અને સૂત્રકાર મહારાજ જ જાણી શકે, તો પણ મારી માન્યતાનુસાર આ વિષય પર તુલના કરવાની જરૂર જણાય છે, તેમજ બીજા વિદ્વાનોએ પણ આ વિષય ઉપર પોતાના તરફથી સમીક્ષા કરવાની જરૂર છે. જેથી અન્ય તટસ્થ લોકોને પણ પોતાનો અભિપ્રાય સ્થિર કરવામાં સુગમતા થાય.
(૧) પહેલા અધ્યાયમાં શ્રુતજ્ઞાનના ભેદ કથન કર્યા પછી શ્વેતાંબર લોકો ૨૧માં સૂત્રમાં ‘‘દ્વિવિધોડધ’' આ સૂત્ર લે છે કિંતુ દિગંબર લોકો એને નથી માનતા અને ‘‘ભવપ્રત્યયો:'' કહીને સૂત્રની શરૂઆત કરે છે
હવે આ જગ્યાએ વિચા૨ ક૨વો જોઈએ કે જ્યારે શરૂમાં અવિધનો ભેદ જ નથી દર્શાવ્યો તો વળી ‘‘ભવપ્રત્યય’’ આવું વિશેષ ભદનું નિરૂપણ કયાંથી આવી શકે? ઉદ્દેશરૂપ સામાન્ય ભેદ કહ્યા પછી જ મતિ આદિજ્ઞાનરૂપ પ્રત્યેક ભેદ કહ્યા છે અને મતિજ્ઞાનમાં પણ ઈન્દ્રિયાદિ ભેદ કહીને જ અવગ્રહાદિ ભેદ જણાવ્યા છે. તેમજ અવગ્રહાદિભેદો પછી જ બહુબહુવિદ્યાદિ ભેદ દર્શાવ્યા છે અને શ્રુતજ્ઞાનમાં પણ બે ભેદ સામાન્યથી દર્શાવ્યા પછી જ તેમના વિશેષ ભેદ તે જ સૂત્રમાં પણ દર્શાવ્યા છે. એથી સ્પષ્ટ સમજાય છે કે આચાર્યશ્રીની શૈલી તો ‘દ્વિવિધોડાધઃ '' એ રીતે સૂત્રની રચના કરવાની છે તો પણ દિગંબર લોકો માનતા નથી. એ એમની મરજીની વાત છે પરંતુ સૂત્રનો લોપ કરવો એ ભવભીરૂનું કામ નથી.
(૨) એ જ રીતે શ્વેતાંબર લોકો નયના સામાન્ય પાંચ ભેદ માનીને આદ્ય અને અન્યના નયના ભેદોને દર્શાવનારૂ ‘‘આદ્યશો દ્વિત્રિમેવો’' આવું ૩૫મું સૂત્ર માને છે. શ્વેતાંબરોનુ મંતવ્ય છે કે જો એક જ સૂત્રથી નયની વ્યાખ્યા કરવી હોત તો ‘‘પ્રમાનવૈધિામઃ’' આ સૂત્રની સાથે જ વ્યાખ્યાનું સૂત્ર બનાવી દેત. તેથી પૂરવાર થાય છે કે આ બન્ને સૂત્રો અસલથી જ છે.
(૩) બીજા અધ્યાયમાં ભાવેન્દ્રિયના ભેદોમાં ઉપયોગેંદ્રિય નામક ભેદને તો
