Book Title: Tattvartha Sutrana Karta Kon Shwetambar Ke Digambar
Author(s): Anandsgarsuri, Akshaychandrasagar
Publisher: Agamoddharak Pratishthan
View full book text
________________
શ્વેતાંબર કે દિગંબર ’
દિગંબર - બન્ને સમ્પ્રદાયોએ સારી પેઠે અપનાવ્યું છે. ગ્રન્થકર્તાનું નામ-નિર્ણય
આ સૂત્રને બનાવનાર આચાર્ય મહારાજને શ્વેતાંબર લોકો શ્રીમાન્ ‘ઉમાસ્વાતિજી વાચક' અને દિગંબર લોકો ‘ઉમાસ્વામી' કહે છે. શ્વેતાંબર લોકોની માન્યતા પ્રમાણે એ આચાર્ય મહારાજની માતાનું નામ ‘ઉમા’ અને પિતાનું નામ ‘સ્વાતિ’ હતું, તેથી જ એમનું નામ ‘ઉમાસ્વાતિ’ જગતમાં પ્રસિદ્ધ થયું. શ્વેતાંબર સમ્પ્રદાયમાં એ જ આચાર્ય મહારાજે રચેલાં બીજા શાસ્ત્રો પણ માનવામાં આવ્યા છે. તેમનામાંથી જ તત્ત્વાર્થ-ભાષ્યમાં આચાર્ય મહારાજે સ્વયં ‘સ્વાતિ-તનયેન’ એમ કહી પોતાના પિતાનું નામ ‘સ્વાતિ’ છે એમ સ્પષ્ટપણે જાહેર કર્યું છે. અને તે જ સ્થાને પોતાની માતાનું નામ ‘ઉમા’ હતું એમ પણ સ્પષ્ટ અક્ષરોમાં જ સૂચવ્યું છે. શક્ય પણ છે કે ‘ઉમા’ નામ સ્ત્રીવાચક હોવાથી શ્રીમાન્ની માતાનું નામ ‘ઉમા’ હોય. તાત્પર્ય એ કે એમનું નામ એમના માતા-પિતાના નામોના સંયોગથી બન્યું છે. પ્રાચીન કાળમાં આ વાત પ્રાયઃ બનતી હતી કે માતા અથવા પિતાના નામથી અથવા બન્નેના નામ પરથી પુત્રનું નામ પાડવામાં આવતું. એ વાત તો થઈ શ્વેતાંબોના હિસાબે ગ્રંથકારના નામ વિષે; પરંતુ દિગંબર લોકો ‘ઉમા’ અને ‘સ્વામી’ શબ્દ પરથી ક્યો અર્થ લગાવે છે તે હજી સુધી એમની તરફથી જાહેરમાં આવ્યું નથી. જો કોઈ વિદ્વાન આ બાબતનો ખુલાસો કરશે તો અમને આનંદ થશે.
જ્યાં સુધી આનો ખુલાસો ન થાય અને નામ પર જ વિચાર કરવામાં આવે તો ‘ઉમા’ નામની કોઈ વ્યક્તિ હોય તેમજ એના સ્વામી એટલે કે નાથ હોય અને તેથી શ્રીમાન્ને ઉમાસ્વામી કહેવામાં આવે, એ તો સારૂં નથી લાગતું. વળી કોષકારોએ ઉમા શબ્દને જેમ ‘પાર્વતી'નો વાચક ગણ્યો છે તેમ કીર્તિનો વાચક પણ ગણ્યો છે. તેથી ઉમા એટલે કીર્તિ અને સ્વામી એટલે નાયક. અર્થાત્ કીર્તિના નાયક આ ગ્રન્થકારને માનીને ઉમાસ્વામી નામ રાખ્યું હોય તો તે ઠીક લાગે છે; પરન્તુ દિગંબરોમાં પ્રાયઃ રિવાજ છે કે સાધુ અને આચાર્યને ઈલકાબ તરીકે નામ આગળ ‘સ્વામી' શબ્દ લગાડવામાં આવે છે. તો પછી એનાથી અસલ નામ ઉમા હોવું અને તે તો સ્ત્રીવાચક હોવાથી સર્વથા અસંભવિત જ છે. એ પરથી સ્પષ્ટ થઈ જાય છે કે ‘ઉમાસ્વાતિ’નું સંક્ષિપ્ત નામ ‘મા’· રાખી તેની સાથે ‘સ્વામી’ શબ્દ લગાડવામાં આવ્યો અથવા શરૂઆતથી જ ઉમાસ્વામી નામ હોય. કિંતુ વિચાર કરતાં આ બન્નેમાં અયોગ્યતા દેખાય છે અને પ્રથમ પક્ષ જ ખરો જણાય છે.
