Book Title: Tattvartha Sutrana Karta Kon Shwetambar Ke Digambar
Author(s): Anandsgarsuri, Akshaychandrasagar
Publisher: Agamoddharak Pratishthan
View full book text
________________
‘શ્વેતાંબર કે દિગંબર ?’
આલોચનાથી માંડી અનવસ્થાપ્ય સુધીનાં નવ પ્રાયશ્ચિત્તો જ કહ્યા છે. માટે આવી સ્થિતિમાં આ શાસ્ત્ર કોઈ પણ રીતે શ્વેતાંબરીય કદાપિ હોઈ શકે નહિ.
૯
આ તરફ શ્વેતાંબરોનું એ વિષે કહેવું એમ છે કે શ્રી ઉમાસ્વાતિ વાચકજીએ “શુમઃ પુણ્યશ્ય” અને “અશુભઃ પાપચ” આ બન્ને સૂત્રો વડે પુણ્ય અને પાપ તત્ત્વ બતાવીને પુણ્ય અને પાપને તત્ત્વો જ માન્યા છે. એટલું જ નહિ બલ્કે “સમ્યવપજ્ઞાચતિવુંવેપશુમાયુર્નામોત્રાણિ પુછ્યું” અને “શેષ પાપં” એમ કહીને પુણ્ય તથા પાપનાં ફળ પણ સ્વતન્ત્ર બતાવ્યા છે. તો પછી શ્રીમાને પુણ્ય અને પાપને તત્ત્વો જ નથી માન્યા, એવું કેવી રીતે કહી શકાય ? અલબત્ત એટલું અવશ્ય છે કે એઓશ્રીએ જેવી જીવાદિની સ્વતન્ત્ર તરીકે તત્ત્વોમાં ગણતરી કરી છે તેવી પુણ્ય અને પાપ તત્ત્વની નથી કરી, પરંતુ એમાં વિવક્ષા જ મુખ્ય છે. કેમ કે શ્વેતાંબર શાસ્ત્ર ઠાણાંગ, પન્નવણા, અનુયોગદ્વાર વગેરેમાં સામાન્યથી જીવ અને અજીવ. આ બન્નેને જ તત્ત્વ કે દ્રવ્યરૂપે જણાવ્યા છે. તો શું સ્થાનાંગ આદિમાં જ અન્યત્ર કહેલા આશ્રવાદિને ત્યાં તત્ત્વો નથી માન્યા ? અવશ્ય માન્યા છે ! એ જ રીતે અહીં પણ પુણ્ય અને પાપની વિવક્ષા પૃથક્ તત્ત્વ તરીકે નથી કરી, પરન્તુ એમણે પુણ્ય અને પાપને તત્ત્વ અવશ્ય માન્યા છે. તેથી આ શાસ્ત્ર સાત તત્ત્વોનું જ પ્રતિપાદન કરે છે માટે શ્વેતાંબરોનું નથી એમ કહેવું બુદ્ધિમત્તાનું કામ નથી. પરસ્પર વિભક્ત સાત જ તત્ત્વો છે. પુણ્ય અને પાપ આશ્રવની અંદર છે. આસવાદિ જીવાજીવના આશ્રિત છે. સ્વતંત્ર પુણ્યાદિની જેમ ભેદરૂપ નથી. એવી જ રીતે આલોચનાદિ પ્રાયશ્ચિત્ત પણ નવ જ દાખવ્યા, એટલે કે શ્વેતાંબરોએ માનેલ પારાંચિત નામક પ્રાયશ્ચિત્ત આમાં નથી દર્શાવ્યો. તેથી આ ગ્રંથ શ્વેતાંબરોનો નથી એમ કહેવું પણ ભોળપણ છે. કેમ કે છેદ નામના પ્રાયશ્ચિત્તમાં છેદ અને મૂળની એક જ પ્રાયશ્ચિત્ત તરીકે વિવક્ષા થઈ શકે છે. છેદ અને મૂળની વિવક્ષા નથી કરી. કારણ એ છે કે જેથી સાધુપણાના પર્યાયમાં કેટલોક અંશ કાપવામાં આવે એને છેદ, અને સર્વ પર્યાય કાપવામાં આવે તેને મૂળ પ્રાયશ્ચિત્ત કહેવાય છે. અર્થાત બન્ને પ્રાયશ્ચિત્તોમાં છેદ હોવાથી છેદ તરીકે માનવામાં કોઈ વાંધો નથી. એ જ રીતે અનવસ્થાપ્ય પ્રાયશ્ચિત્તમાં અમુક સમય સુધી મહાવ્રતનું આરોપણ ન કરવું એ તત્ત્વ છે અને પરિહારનું પણ એ જ તત્ત્વ છે. ઉપસ્થાપના શબ્દનો અર્થ ‘સ્થિતિ કરવી’ એવો થાય છે. એ જ રીતે પારાંચિકનો અર્થ પણ ‘પ્રાયશ્ચિત્તનું દીર્ઘકાળ પાર કરીને ઉપસ્થિત થવું' એવો છે. એટલે કે જે શાસ્ત્રમાં દસ પ્રકારનાં પ્રાયશ્ચિત્ત કહ્યાં છે તેમાં અન
