Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 06
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
सम्प्रदानाच्चान्यत्रोणादयः ५|१|१५॥
૩૫ાતિ (પૂ.નં. ૬-૨-૧૩ થી જણાવાએલ) પ્રત્યયો; ‘સમ્પ્રદાન’ અને ‘અપાદાન' અર્થથી ભિન્ન અર્થમાં થાય છે. ૢ ધાતુને આ સૂત્રની સહાયથી કત્તમાં ૩૫ (૩) પ્રત્યય. ‘નામિનોઽર્જિં૦ ૪-રૂ-૧૧' થી ધાતુના ઋ ને વૃદ્ધિ ગર્ આદેશાદિ કાર્ય થવાથી હિ: આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ- શિલ્પી. ઋષિતોઽસૌ આ અર્થમાં ધ્ ધાતુને આ સૂત્રની સહાયથી અળવિ નો રૂ (જૂ.નં. ૬૧૧) પ્રત્યય વગેરે કાર્ય થવાથી ઋષિ: આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - કસોટીનો પત્થર ॥9॥
'असरूपोऽपवादे बोत्सर्गः प्राक् क्तेः ५|१|१६||
આ સૂત્રથી આરંભીને સ્ત્રિયમાં : ૧-૩-૧૭૪ પૂર્વેના જે અપવાદ સૂત્રો છે; તે સૂત્રના વિષયમાં (અપવાદ સૂત્રના ઉદ્દેશ્યમાં); અપવાદભૂત પ્રત્યયથી જેનું સ્વરૂપ સમાન નથી (જેના વર્ણો ભિન્ન છે) એવો ઔત્સર્ગિક પ્રત્યય (ઉત્સર્ગસૂત્રવિહિત પ્રત્યય) વિકલ્પથી થાય છે. અર્થાત્ આ સૂત્રથી આરંભીને ‘ત્રિમાં ત્તિ: ૯-૩-૧૬, પૂર્વેના અસરૂપાપવાદ સૂત્રો ઔત્સર્ગિક પ્રત્યયનો વિકલ્પથી બાધ કરે છે. અવશ્ય+જૂ ધાતુને; ‘તવ્યાનીયૌ -૧-૨૦′ થી વિહિત તવ્ય અને અનીય પ્રત્યયનો બાધ ફરીને ‘વવિવશ્યò -9-9॰' થી અપવાદભૂત છણ્ (ય) પ્રત્યય. ‘મિનો॰ ૪-૩-૧૧’ થી હૂઁ ના ૐ ને વૃદ્ધિ ઔ આદેશ. વ્યયે ૧-૨ર' થી સૌ ને આવુ આદેશ... વગેરે કાર્ય થવાથી અવશ્યાવ્યમૂ આવો પ્રયોગ થાય છે. આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ ‘સવળવા૦ - 9-9॰' થી વિકલ્પે ‘તાનીયૌ -૧-૨૭’ થી વિહિત ઔત્સર્ગિક પ્રત્યયનો બાધ થવાથી તવ્યાનીયૌ -૧-૨૭’ થી તવ્ય પ્રત્યય. ‘સ્તાશિì૦ ૪૪-૨૨' થી તવ્ય પ્રત્યયની પૂર્વે ટ્. નામિનો॰ ૪-રૂ-૧' થી હૂઁ ધાતુના ૐ ને ગુણ ો આદેશ. ‘વ્યવસે ૧-૨-૨’ થી લો ને જીવ્ આદેશ વગેરે
૧૨
