________________
પ્રકરણ ૧૪ મું
કર્મણિ પ્રગ ૪૩૨ જ્યારે ખવાય છે, પીવાય છે, બોલાય છે એવા પ્રકારના
પ્રયોગ વાકયમાં આવ્યા હોય, ત્યારે કર્મણિ પ્રયોગ વાપરવામાં આવે છે. કોઈ પણ ધાતુને કર્મણિ પ્રયોગ થઈ શકે છે. આ પ્રયોગ કરવાને માટે ધાતુને ચેથા ગણના ધાતુ જેવો ધારીને તેને જ નિશાની લગાડીને આત્મને પદના પ્રત્યય જોડવા. કર્મણિ પ્રાગ હમેશાં આત્મને પદમાં હોય છે. તે દરેક કાળમાં આવી શકે છે. એ પ્રત્યય લગાડતા પૂર્વે નીચેના નિયમો યાદ રાખવા. ( ૧ ) ચ લગાડતા પહેલાં ધાતુના સ્વરમાં ગુણુ કે વૃદ્ધિ
કરવી નહિ. ( ૨ ) અતિમ ફુ અગર ૩ લંબાય છે.
जि - जीयते नु - नूयते ( ૩ ) અન્તિમ હસ્વ નો રિ થાય છે.
$ - ચિ, ૨ – ટ્રિયને (૪) અન્ય દીર્ધ ત્રને ઈં, પણ જે તેની પહેલાં ઓછ–
સ્થાનીય વ્યંજન અગર ૩ આવ્યો હોય તે તેને ર્ થાય છે. કૃ-શી, ઝૂ–જીતે, તૃતીચંતે
पृ-पूर्यते, वृ-वूर्यते (૫) હસ્વ આની પહેલાં સંયુક્ત વ્યંજન હોય છે અને
કર્ થાય છે. ત્ર ધાતુને પણ આ નિયમ લાગુ પડે છે.
स्मृ-स्मर्यते, स्तृ-स्तर्यते, ऋ-अर्यते ( ૬ ) વા, જા અને તેના જેવા ધાતુઓ જેમનાં રૂપે વાં,
ધા હોય તે (ઢ, , .) , મ , પીવું, તો, ફા ત્યજવું આ બધાના માને છું થાય છે.
