________________
૩૯૦
ક્રિયાપદ , મૂ, માત્રલ, મા, વન વગેરે ધાતુમાંથી કઈ હોય તે તે નામ અગર વિશેષણ પ્રથમાં વિભક્તિમાં મૂકવું જેમકે મમ પિતાધુના વૃદ્ધો ગાતઃ અહીં ક્રિયાપદ જન ઘાતુ છે, અને વૃદ્ધ વિશેષણ વાક્યના અર્થને પૂર્ણ કરવાને મૂકેલું છે. આથી વૃદ્ધને પ્રથમામાં વાપર્યું छ. अयं मम पुत्रोस्ति, त्वं मम मित्रं भासि, सा कृशाङ्गी लक्ष्यते વાક્યમાં એક કરતાં જે કર્તાને સ્થાને વધારે શબ્દો હોય અને તે “અને ” થી જોડાયેલા હોય તો તે તમામ શબ્દોનું ભેગું “વચન” ક્રિયાપદનું લેવું. મમ પિતા બનની વાછતઃ અહીં કર્તા “પિતા” અને “જનની બે એકવચનના શબ્દો છે, એટલે ક્રિયાપદ દ્વિવચનમાં આવ્યું છે. ગોપાત્રસ્ત ટ્રે મા વાત્ર વનિત “ગોપાલ અને તેની બે ભાર્યાઓ અહીં રહે છે. અહીં ગોપાલ” અને તેની બે ભાર્યાઓ કર્તા છે, ગોપાલ એ.વ.માં અને “ભાર્યા” વિ.માં છે. એકંદરે ત્રણ જણ હોવાથી વરિત બવ.માં વપરાયું છે. ઉદાહરણ તીથવાં જ નહિ નાન્યત: શુતિઃ ..आयुः कर्म च वित्तं च विद्या निधनमेव च
पञ्चैतान्यपि सृज्यन्ते गर्भस्थस्यैव देहिनः । પણ જો વાક્યમાં અનેક શબ્દો કર્તા તરીકે આવેલા હોય, અને તે પ્રત્યેક પિતાનું વ્યક્તિત્વ ક્રિયાપદની સાથે અન્વયથી જાળવતા હોય, તે પછી ક્રિયાપદને બહુવચનમાં વાપરવું નહિ, પણ એકવચનમાં વાપરવું. જેમકે – મેલી ચાચી નૈણુર્ય ચરિતા |
क्रोधो निःसत्यता द्यूतमेतन्मित्रस्य दूषणम् ॥ અહીં હૃચમેથી ચૂત સુધી સાત શબ્દોને કતને સ્થાને મૂક્યા છે, પણ તે તમામ ભેગાં મળીને દૂષણો છે એવો
