________________
૪૪૩
છે.
જો કર્તરિ પ્રયાગવાળા વાકયમાં દ્વિકર્મક ધાતુઓ આવ્યા હાય, તા કર્મણિ પ્રયાગ બનાવતી વખતે નીચેનેા નિયમ યાદ રાખવા. દ્વિકર્મક ધાતુ યુદ્, ચાવ, વવું, લઉં, ધ, મચ્છુ, વિ, ત્રૂ, શાસ્, શિ, મન્ત્, અને મુક્ હાય તા તેમનું ગૌણુ કર્મ, કર્મણિ પ્રત્યેાગની રચનામાં કર્તાને સ્થાને આવે છે, અને જો ની, હૈં, પ્ અને વર્ આ ધાતુ વાકયમાં વપરાયા હોય ત। કર્મણિ પ્રયાગમાં ર્તાને સ્થાને વાપરવું. દ્વિકર્મક ધાતુએ ૧૬ સુથી મુક્ સુધીના ૧૨ અને નીથી દ્ સુધીના ૪. પ્રથમ ૧૨ માંના કાઈ પણ ધાતુ કરિ પ્રયાગમાં હાય, તે। તે વાકયના ગૌણુ કમઁને કર્મણિ પ્રયાગમાં કર્તા તરીકે મૂકવું. ક્રિયાપદને શું પૂછવાથી જે જવાબ આવે તે પ્રધાન કર્મ, અને તે પૂછવાથી જે જવાબ આવે તે ગૌણુ કર્મી. જેમકે માં ચ: રોતિ અહીં દુર્ ધાતુ એ કર્મ લે છે. માં અને યઃ શું દેહે છે? દૂધ, માટે તે પ્રધાન કર્મ. ક્રાને દેહે છે? ગાયને, માટે તે ગાણુ કર્મ. અહીં દુર્ ધાતુ હાવાથી કર્મણિ પ્રયાગમાં ગાણુ કર્યું જેનો છે તેને કર્તા બનાવવા જોઈએ. નૌઃ વયો દુહ્યને તે જ પ્રમાણે થનિાન્યને મુખ્શાસ્યયં તેનઃ આ ચાર શ્રીમન્તના પૈસા ચારે છે. કર્મણિ પ્રયાગમાં આ વાકયને મૂકવું હોય, તેા પ્રથમ પ્રધાન કર્મ કયું અને ગાણુ કર્મ કર્યું તે નક્કી કરવું. ક્રિયાપદ ‘ચારવું’ છે. શું ચોરે છે ? ધન, માટે તે પ્રધાન ર્મ. કેાનું ચોરે છે? ધનિકાનું, માટે તે ગૌણુ કર્મ. મુધ્ ધાતુ અહીં વપરાયેા છે, માટે ગાણુ કર્મ કર્તા બનશે; માટે નિા મુખ્યન્તે ધનમનેન ત્તેનેન જ્યારે ગૈાણુ કર્મ કર્માણિ પ્રયાગમાં કર્તા બને છે, ત્યારે પ્રધાન ક્રમ કમ તરીકે કાયમ રહે છે.
*
ની, હૈં, પ્ અને વમાં પ્રધાન કર્મ કર્મણિ પ્રયાગમાં કર્તા બનશે, અને ગૈાણુ કર્મ કાયમ રહેશે.
