________________
સંપ અને આ બાબતમાં જાગૃત બન્યો છે. પ્રતો સહેલાઈથી મળી શકે છે. વિચાર-વિનિમય સરળતાથી થઈ શકે છે. બધી રીતે સમય અનુકૂળ છે. અંધકારયુગ પસાર થઈ ગયો છે.
આજે શ્રી સંઘ પાસે ભવિષ્યની પેઢી માટે શાસ્ત્રોના મૂળ અર્થ સુધી પહોંચવાનો રસ્તો તૈયાર કરવાની તક છે. શ્રી દેવવિંગવિંગ ક્ષમાશમાના સમયમાં જે રીતે વર્તમાનમાં ઉપલબ્ધ તમામ શાસ્ત્રોની શુદ્ધ અને પ્રામાણિક વાચના તૈયાર કરવી જોઈએ. તે આ શાસનાનું મહાન કામ છે. જો આ કામ થશે તો ભવિષ્યમાં
૩. શાસ્ત્ર-પાઠ શુદ્ધિ અંગે કોઈપણ વિરાટ યોજનાને સાકાર કરવા ત્રણ બાબતો જરૂરી છે. એક, પૂર્વતૈયારી, બે, આયોજન. ત્રણ, આકલન. પૂર્વતૈયારી પહેલું ચરણ છે. તેમાં સર્વપ્રથમ નિર્ધારિત યોજનાની રૂપરેખા તૈયાર કરવામાં આવે. યોજના માટે કઇ સામગ્રી જોઈશે, કેટલા પ્રમાણમાં જોઈશે, આ સામગ્રી ક્યાંથી મળી શકશે, આ કાર્ય કરવા કેટલું માનવબળ જોઈશે, કેવા પ્રકારનું જોઈશે, આ યોજના સાકાર કરવા માટે કેટલું ધન જોઈશે, કેવા પ્રકારની બૌદ્ધિક સંપદા જોઈશે, કાર્ય કેવી રીતે કરવું છે, કેટલા સમયમાં કરવું છે. વગેરે તમામ બાબતોની ઝીણી ઝીણી વિગતો એકત્રિત કરવામાં આવે તૈયાર થયેલી રૂપરેખા મુજબ સાધનસામગ્રી માનવસંપદા, બૌદ્ધિક સંપદા અને ધનસંપદા એકત્રિત કરવી, એ પછા પૂર્વતૈયારીનો જ એક ભાગ છે. આયોજન બીજું ચરણ છે - યોજનાને કાર્યાન્વિત કરવા માટે કામ કરવાની પદ્ધતિ નક્કી કરી તે મુજબ કામ કરવું. આકલન, ત્રીજું ચરણ છે. નિર્ધારિત સમયમાં નિર્ધારિત કામ થાય છે કે નહીં. તે તપાસતા રહેવું. આગામી લક્ષ્યો નક્કી કરવા.
પ્રસ્તુત યોજનાનું લક્ષ્ય છે- વર્તમાનમાં ઉપલબ્ધ તમામ શાસ્ત્રોની શુદ્ધ અને પ્રાયશિક વાચના તૈયાર કરી ભવિષ્યની પેઢી સુધી પહોંચાડવી. આ એકલદોકલ વ્યક્તિનું કાર્ય નથી. સંઘનું કાર્ય છે. તેની મુખ્ય જવાબદારી શ્રમકાસંઘની. તેમાં વિશેષતઃ સૂરિભગવંતોની છે, કેમકે શાસ્ત્રો સૂરિભગવંતોની સંપદા છે. વર્તમાનમાં વિચરતા તમામ સૂરિભગવંતો આ કાર્યની અગત્યતા સમજને સંઘને પ્રેરિત કરે. તેઓ સ્વયં શાસ્ત્રોની સંપદાને સાચવવાની જવાબદારી લેવા આગળ આવે. ભૂતકાળમાં જ્યારે પ્રતિમા અને પ્રત ઉપર આક્રમણ થયાં ત્યારે આચાર્ય ભગવંતોએ સ્વયં ખભા ઉપર પ્રતોના કોથળા ઊપાડી શ્રુતને સુરક્ષિત રાખ્યું. છે. આજે તેવું કષ્ટ ઉઠાવવાનું નથી. બસ પૂર્વ સૂરિઓએ કરેલી મહેનતને વ્યર્થ જતી બચાવવાની છે. તેમણે આપણા સુધી શ્રુત પહોંચાડીને પોતની જવાબદારી નિભાવી, આપશે આવનારી પેઢીને તે વારસો વ્યવસ્થિત સ્વરૂપમાં પહોંચાડવાનો છે.
આ લક્ષ્યને નજર સામે રાખીને ચતુર્વિધ સંઘ મચી પડે તો ત્રીસ વરસમાં આ યોજના સાકાર થઈ શકે છે. ત્રીસ વરસ બહુ એપ્રિલ - ૨૦૧૮
આવનાર ઘણા અનર્થો આપાતોથી તત્કાલીન સંઘ બચી જશે. સંદેહો અને ગેરસમજો ઉભી થવાને અવકાશ નહી રહે. આ શકવર્તી કાર્યથી વિક્રમની ૨૧મી સદી ઈતિહાસમાં અમર સ્થાન પામશે. આ વાત લખવી સહેલી છે. પણ અમલમાં લાવવી અઘરી છે. તે વાત સાચી, પરંતુ આશયની સચ્ચાઈ, આયોજનમાં દીર્ઘદ્રષ્ટિ અને અમલમાં દ્રઢ નિષ્ઠા હોય તો કોઈ કામ અશક્ય નથી. આ સ્વપ્ન સાકાર કઈ રીતે થઈ શકે તે વિષે આવતા લેખમાં વિચારીશું.
unn
શ્રમણ-સંઘનું કર્તવ્ય : ૨ લાંબો સમય લાગે, પણ અઢાર હજાર ચારસો ત્રેસઠ વરસ સામે સાવ ટૂંકો ગણાય. ત્રીસ વરસની આપણી મહેનત અને અઢાર હજા૨ ચારસો ત્રેસઠ વરસ સલામત. ભવિષ્યના સમયમાં બુદ્ધિશક્તિનો હ્રાસ થશે, શાસ્ત્રો નાશ પામતા રહેશે પરંતુ જે શાસ્ત્રો રહેશે તે શુદ્ધ સ્વરૂપમાં રહેશે. આ નાનોસૂનો લાભ નથી. જો આ કામ નહીં થાય તો શાસ્ત્રો વધુ અશુદ્ધ અને વિકૃત બની જશે તેના દ્વારા જે નુકસાન થશે તેના જવાબદાર આપશે હોઈશું.
પ્રસ્તુત યોજનાને સાકાર કરવા શું શું થઈ શકે તેનો વિચાર કરીએ. સર્વપ્રથમ આ કાર્યનું નેતૃત્વ કરી શકે તેવા સૂરિભગવંતોની સમિતિ બને. શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક સંપ્રદાયમાં હાલ અઢારસો પચાસ સાધુ ભગવંતો છે. તેમાંથી પ્રાચીન લિપિને ઉકેલી શકે તેવા મુનિ ભગવંતોને આ કાર્ય માટે નિયુક્ત કરવા જોઈએ. શક્તિસંપન્ન મુનિવરોને પ્રાચીન લિપિની તાલીમ આપી તૈયાર કરવા જોઈએ. મુનિ ભગવંતો દરેક પ્રાકૃત ભાષાનો, સંસ્કૃત વ્યાકરણનો અને મધ્યકાલીન ગુજરાતી ભાષાનો બોધ ધરાવતા હોવા જોઈએ. પ્રાચીન લિપિના પરિચય અને તાલીમ કેવળ પંદર દિવસમાં પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. આવા ત્રણસો મુનિ ભગવંતો જોઈએ. (એટલે કે લગભગ વીસ ટકા અહીં માત્ર સાધુ ભગવંતોની જ ગઠ્ઠાતરી કરી જ છે. સડસઠો પચાસ સાધ્વીજી ભગવંતોની ગણતરી કરી નથી.) તેમના નાના નાના ગ્રુપ બને. એક એક ગ્રુપને એક એક શાસ્ત્રના પાઠભેદ નોંધવાની જવાબદારી સોંપવામાં આવે. મુનિ ભગવંતોની દૈનંદિન સાધના અને વિહારચર્યા તેમજ તમર્યાદા જોતાં આ યોજનાનો ભાર કેવળ મુનિભગવંર્તાના ખભે નાંખી શકાય નિહ. તે માટે ગૃહોને પણ તૈયાર કરવા રહ્યા.આગમ સિવાયના શાસ્ત્રોના પાર્ષદની નોંધ તેઓ કરે. આમ પણ પંદર હજાર શાસ્ત્રીના દસ કરોડ પાનાનાં સંશોધન માટે ત્રણસો મુનિ ભગવંતો ઓછા પડે. ઉપર કહી તેટલી યોગ્યતા ધરાવતા પાંચસો પંડિતો આ કામ માટે રોકવા જોઈએ. હસ્તપ્રતોની જાળવણી માટે સરકારી સ્તરે જાગૃતિ આવી છે તેથી આ ક્ષેત્રમાં તૈયાર થયેલા પંડિતોની ઉપલબ્ધ અશક્ય નથી.
આ
ભારતમાં અને વિદેશમાં જ્યાં જ્યાં પ્રાચીન હસ્તપ્રતો છે તેના
‘ગુરુદષ્ટિએ ગ્રંથ-ભાવન’ વિશેષાંક - પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૭
