________________
ગુમાવે છે. અપથ્યકારી કેરીને ખાઈ રાજા રાજ્ય સુખ હારી જાય છે બનીને કેવળજ્ઞાન-કેવલદર્શન પ્રાપ્ત કર્યું. લોકોને ઉપદેશ આપ્યો તે પ્રકારે તુચ્છ માનવીય ભોગોમાં આસક્ત પ્રાણી દેવિક સુખ કે જ્યાં લાભ છે ત્યાં લોભ છે. લાભથી લોભની વૃદ્ધિ થાય છે. અને મોક્ષ સુખને હારી જાય છે.
અધ્યયન - ૯ : નમિ પ્રવજ્યા - ત્રણ પ્રકારના વણિક ૧. લાભ મેળવનારા ૨. મૂળ મૂડીનું
આ અધ્યયનમાં નમિરાજર્ષિની પ્રત્યેક બુદ્ધપણે પ્રવજ્યા રક્ષન કરનારા ૩. મૂળ મૂડીને પણ ગુમાવી દેનારા. તે જ રીતે ધર્મની
ગ્રહણની ઘટનાનું પ્રતિપાદન છે. અપેક્ષાએ સાધક પ્રાણીની ત્રણ અવસ્થા છે. ૧. દેવગતિ કે
માણસની મદનરેખાના પુત્ર નમિકુમાર જ્યારે સંયમ અંગીકાર મોક્ષગતિના લાભને મેળવનારા ૨. મનુષ્ય ભવ રૂપ મૂળ મૂડીને
કરવા ઉત્સુક બન્યા ત્યારે તેના વૈરાગ્યની પરીક્ષા બ્રાહ્મણ રૂપધારી પુનઃ પ્રાપ્ત કરનારા ૩. નરક-તિર્યંચગતિ રૂપ દુર્ગતિને પ્રાપ્ત
સ્વયં શકેન્દ્રએ કરી હતી. નમિ રાજર્ષિએ ઈન્દ્રને યથાર્થ ઉત્તર આપી કરનારા.
સંતુષ્ટ કર્યા. બાલજીવ ધર્મને છોડી અધર્મને સ્વીકારી દુર્ગતિ પ્રાપ્ત કરે છે અને ધીર-વીર પુરૂષ અધર્મને છોડી ધર્મને સ્વીકારી સદ્ગતિને પ્રાપ્ત
અધ્યયન - ૧૦ : દ્રમ પત્રક (વૈરાગ્યોપદેશ) કરે છે.
આ અધ્યયનમાં ભગવાને ગૌતમ સ્વામીને સંબોધન કરીને અધ્યયન - ૮ : દુર્ગતિથી મુક્તિ
સર્વ જીવોને પ્રમાદ ત્યાગનો સંદેશ આપ્યો છે. દ્રુમ પત્રક એટલે આ અધ્યયનમાં કપિલની કથાના માધ્યમે સંતોષથી લોભ પાંદડું. વૃક્ષનાં પીળાં પાંદડાઓ ખરી પડે છે, તેમ માનવની જિંદગી પર વિજય પ્રાપ્ત થાય છે.
અલ્પ છે. માટે પ્રમાદ કરવા જેવો નથી. સમય ગોયમ! માં પમાયએ અનેક વિદ્યામાં પારગામી કાશ્યપ બ્રાહ્મણ રાજપુરોહિતનું
એ સૂત્ર દ્વારા સમય માત્રનો પ્રમાદ કરવા જેવો નથી એ બોધ અચાનક મૃત્યુ થયું, ત્યારે તેના પુત્ર કપિલે વેદ વગેરેનો અભ્યાસ
આપ્યો છે. ન કરવાથી તેને પુરોહિત પદ મળ્યું નહિ. આ ઘટનાથી તેની માતા અધ્યયન – ૧૧ : બહુશ્રુત મહાભ્ય દુઃખી થતી હતી. કપિલે માતાના દુઃખનું કારણ જાણી તેના આ અધ્યયનમાં બહુશ્રુતની મહિમાનું પ્રતિપાદન છે. બહુશ્રુત નિવારણ માટે શ્રાવસ્તી નગરીમાં પિતાના મિત્ર બ્રાહ્મણને ત્યાં એટલે આગમના જ્ઞાતા અને આચારનિષ્ઠ સાધક. તેની ત્રણ કક્ષાની ભણવા ગયો. તેની જમવાની વ્યવસ્થા ત્યાંના એક વણિક શ્રેષ્ઠીને અપેક્ષાએ તેના ત્રણ ભેદ છે. ત્યાં હતી. કપિલનો અભ્યાસ ચાલુ હતો તે દરમ્યાન તે શેઠની જઘન્ય બહુશ્રુત : અનેક શાસ્ત્રોના અધ્યેતા અને દાસીના અનુરાગમાં ફસાયો, ગૃહસ્થ જીવન વ્યવહાર માટે તેની આચારાંગસૂત્ર તથા નિશીથસૂત્ર આ બે સૂત્રને અર્થ સહિત કંઠસ્થ પાસે આવકનું કોઈ સાધન ન હતું. એકવાર નગરીમાં મહોત્સવ ધારણ કરનારા સાધુ. ઉજવાઈ રહ્યો હતો. કપિલ પાસે મહોત્સવમાં જવા યોગ્ય વસ્ત્ર- મધ્યમ બહુસૂત્ર : પૂર્વોક્ત બે સૂત્ર સહિત સૂયગડાંગ સૂત્ર આભૂષણો વગેરે ન હતાં. તેની ઈચ્છાપૂર્તિ માટે દાસીએ ઉપાય અને ત્રણ છેદ સૂત્રને અર્થ સહિત કંઠસ્થ ધારણ કરનારા સાધુ. બતાવ્યો કે નગરીના રાજા પ્રાતઃ કાળે સર્વ સર્વ પ્રથમ વધાઈ ઉત્કૃષ્ટ બહુસૂત્ર : ચૌદ પૂર્વના ધારક ઉત્કૃષ્ટ બહુશ્રુત છે. આપનાર બ્રાહ્મણને બે માસા સોનું આપે છે. કપિલ સર્વ પ્રથમ
અભિમાન, ક્રોધ, પ્રમાદ, રોગ, આળસ, આ પાંચ અવગુણ પહોંચવા માટે મધ્યરાત્રિના નીકળી ગયો. નગર રક્ષકોએ તેને ચોર
જ્ઞાનપ્રાપ્તિમાં બાધક છે. તે અવિનીત સાધુ જ્ઞાનપ્રાપ્ત કરી શકતા સમજીને પકડી લીધો અને રાજા સમક્ષ હાજર કર્યો. રાજા સમક્ષ
નથી. જ્ઞાનપ્રાપ્તિ માટે સાધક હંમેશા ગુરૂચરણોની ઉપાસના કરીને કપિલે સત્ય હકીકત રજૂ કરી. રાજા કપિલની સરળતા અને
વિનયભાવપૂર્વક પુરૂષાર્થ કરે. સ્પષ્ટવાદિતા પર પ્રસન્ન થયા અને કહ્યું તારી જે ઈચ્છા હોય તે માંગી લે. હું તારી ઈચ્છા પૂરી કરીશ. કપિલના અંતરમાં અદમ્ય
અધ્યયન - ૧૨ : હરિકેશી મુનિ કામનાઓ હતી. તેથી વિચાર કરવા લાગ્યો કે શું માંગું? તેની
આ અધ્યયનમાં ચાંડાલકુલમાં ઉત્પન્ન થયેલા હરિકેશી મુનિની ઈચ્છા ક્રમશઃ વધવા લાગી. લાખો, કરોડો સોનામહોરોની ઈચ્છાથી જીવનની ઘટનાનું વર્ણન છે. પણ મન શાંત ન થયું. એકાએક ચિંતનની ધારા પરિવર્તિત થઈ. ચાંડાલ કુલમાં જન્મેલા હરિકેશી નામના અણગારના સંયમ લોભવૃત્તિએ વળાંક લીધો. સંતોષની અનુભૂતિ સહ રાજાની સમક્ષ - તપોબલથી પ્રભાવિત થઈ યજ્ઞ કરનાર પુરોહિત અધ્યાપક અને આવ્યો અને કહ્યું હે રાજન! જે જોઈતું હતું તે મને મળી ગયું છે. બાળક સત્યધર્મ, ભાવયજ્ઞ અને ભાવ સ્નાનનું સ્વરૂપ સમજ્યા. આપની પાસેથી લેવાની કોઈ ઈચ્છા નથી. બસ! સંતોષ રૂપી જલ યક્ષપણ મુનિની પ્રભાવિત થઈ સમયે સમયે તેમની સેવામાં ઉપસ્થિત દ્વારા લોભની અગ્નિ શાંત થઈ ગઈ. રાજા પાસેથી નીકળી થતો હતો. તેના નિમિત્તે ભદ્રા રાજકુમારી અને બ્રાહ્મણો મુનિથી નિગ્રંથપણાનો સ્વીકાર કર્યો. છ મહિના સુધી સાધનામાં તલ્લીન પ્રભાવિત થયા.
[‘ગદષ્ટિએ ગાય-ભાવન’ વિશેષાંક - પ્રબુદ્ધ જીવન
એપ્રિલ - ૨૦૧૮
