________________
યજ્ઞશાળામાં જાતિવાદને આગળ કરી મુનિને ભીક્ષા આપવાનો ઈન્કાર કર્યો, તદુપરાંત મુનિ સાથે અભદ્ર વ્યવહાર પણ કરવામાં આવ્યો. ભદ્રાએ બાળકને ઉપાલંભ આપતા કહ્યું કે તમે આ મુનિની અવહેલના કરો છો તે નખથી પર્વતને ખોદવા સમાન મુર્ખતા કરો છો. ત્યારબાદ યક્ષનો વિકરાળ ઉપદ્રવ થવાથી ભદ્રાએ એના પતિએ મુનિનો અનુનય વિનય કરી યક્ષને શાંત કર્યો. ઉપદ્રવ દૂર થયા બાદ તેઓએ મુનિને આદરપૂર્વક આહાર વહોરાવ્યો. મુનિને ભીક્ષા દેતા યજ્ઞશાળામાં પંચદિવ્ય વૃષ્ટી થઈ. જેથી લોકમાં સ્પષ્ટ પ્રતિતી થઈ કે જાતિની અપેક્ષાએ અધિક મહત્ત્વ તપ-સંયમ અને
આ અધ્યયનમાં સાધુપણામાં ને પાપ પ્રવૃત્તિનું આચરકા કરનાર પાપ શ્રમણના લક્ષણોનું પ્રતિપાદન છે. જે સાધક સિંહ
શીલનું છે. ત્યારબાદ હરિકેશી મુનિએ લોકોને છ કાયના જીવોની વૃત્તિથી સંયમનો સ્વીકાર કરીને સિંહવૃત્તિથી પાલન કરે છે તે શ્રેષ્ઠ
હિંસા ન કરવી ન કરાવવી એવો ઉપદેશ આપ્યો.
શ્રમણ છે. જે સંયમ માર્ગનો સ્વીકાર કરીને કાયર બનીને શિથિલાચારનું સેવન કરે તે પાપ શ્રમણ છે.
જે સાધુ આત્મશુદ્ધિના લક્ષને ભૂલીને કેવળ દેશલક્ષી પ્રવૃત્તિ કરે, ખાઈ-પીને સૂતા રહે. સમિતી -ગુપ્તિ કે સમાચારી પાલનમાં પ્રમાદ કરે. ગુરૂની આશાતના કરે, શાસ્ત્ર-સ્વાધ્યાયમાં રૂચી રાખે નહીં. રસાસ્વાદની આક્તિથી સરસ આહાર માટે ફર્યા કરે. સાધુ જીવનમાં અશોભનિય પ્રવૃત્તિ કરે તે પાપ શ્રમા છે.
અધ્યયન - ૧૩ : ચિત્ત-સંભૂતિ
આ અધ્યયનમાં ચિત્ત અને સંભૂતિ નામના બે ભાઈઓના
પાંચ ભવના ભાતૃસંબંધ અને છઠ્ઠા ભવમાં બન્નેના અલગ (૨) સ્થાનમાં જન્મ થવાનું કારણ બન્ને ભાઈઓના સંવાદ દ્વારા સમજાવ્યું
છે.
અધ્યયન - ૧૪ : ભૃગુપુરોહિત
આ અધ્યયનમાં ભૃગુ પુરોહિત, તેની પત્ની તેમના બે પુત્રો ઈશુંકારરાજા અને કમળાવતી રાશી આ છ (૬) મોક્ષગામી જીવો એકબીજાના નિમિત્તે વૈરાગ્ય પામી ઉત્કૃષ્ટ સંયમની આરાધના કરી મોક્ષગતિ પામ્યા તેનું ભાવવાહી નિરૂપણ છે. અધ્યયન - ૧૫ : સભિક્ષુ
આ અધ્યયનમાં ભિક્ષુના લક્ષણોનું સાંગોપાંગ નિરૂપણ છે. ભીક્ષા દ્વારા જીવનનિર્વાહ કરે તે દ્રવ્યભિષ્ણુ છે. જ્ઞાન-દર્શનચારિત્રની આરાધનાના લક્ષે કામભોગનો, આશ્રવજન્ય રાગ-દ્વેષાદિ પ્રવૃત્તિઓનો, આળસ અને પ્રમાદનો, સ્વાદિષ્ટ અને સદોષ આહારનો ત્યાગ કરીને સાધુ સમાચારીનું જાગૃતિપૂર્વક પાલન કરે છે તે ભાવભિક્ષુ છે.
અધ્યયન - ૧૬ : હાચર્ચ સમાધિસ્થાન
આ અધ્યયનમાં બ્રહ્મચર્યના દશ સમાધિ સ્થાનોનું નિરૂપણ છે. સાધક જીવનની સમસ્ત સાધના બ્રહ્મચર્યને કેન્દ્રમાં રાખીને જ થાય છે. બ્રહ્મચર્યની સુરક્ષા માટે ઈન્દ્રિય અને મનસંયમ રૂપ દશ નિયમો સમાધિસ્થાન કહેવાય છે.
૧. સાધુ સ્ત્રી, પશુ, પંડગરહિત સ્થાન ભોગવો.
૨. સ્ત્રીઓની વિષયરૂપ વિથા કરે નહીં.
૩. સ્ત્રી સાથે એક આસને બેસે નહીં.
૪. સ્ત્રીના આંગોપાંગ વિષયબુદ્ધિથી નીરખે નહીં
૫. ભીંત કે પડદાની આડાથી સ્ત્રીના શબ્દો, હાસ્ય, ગીતાદિ સાંભળે નહીં.
૬. પૂર્વના ભોગનું સ્મરણ કરે નહીં.
એપ્રિલ - ૨૦૧૮
૭. ગરિષ્ટ આહાર કરે નહી.
૮.
૯.
અતિ માત્રામાં આહાર કરે નહીં. શોભા વિભૂષા કરે નહીં.
૧૦.મનોહર શબ્દ, રૂપ, રસ, ગંધ, સ્પર્શનું સેવન કરે નહીં. જે સાધુ ઉપરોક્ત દશ સ્થાનનું સેવન કરે તેનું બ્રહ્મચર્ય ખંડિત થાય છે. તે કેવલી પ્રરૂપિત ધર્મથી ભ્રષ્ટ થાય છે.
અધ્યયન ૧૭ : પાપી શ્રમણ પરિચય
અધ્યયન ૧૮ : સંયતિમુનિ
આ અધ્યયનમાં સંયતિ રાજર્ષિના જીવનના એક પ્રસંગનું કથન છે. એક વખત સંયતિ રાજા હરણનો શિકાર કરી રહ્યા હતા. હરણ ભયભીત થઇ દોડી રહ્યું હતું. ઉદ્યાનમાં પ્રશાંત ચિત્ત મુનિને જોઈ હરણ તેના શરણમાં બેસી ગયું. સંયતિ રાજા તે હરણને શોધતાં શોધતાં આવ્યા. મુનિ પાસે મૃગને બેઠેલો જોઈ રાજાને થયું નક્કી આ ૠષિનો મૃગ હશે. હવે તે મને શ્રાપ આપશે તો...? તેઓએ ભયભીત થઈ મુનિ પાસે ક્ષમાની પ્રાર્થના કરી. ત્યારબાદ મુનિનો ઉપદેશ સાંભળી તેઓએ સંયમ ગ્રહણ કર્યો. સંયમ માર્ગમાં વિચરશ
કરતાં તેમનો ક્ષત્રિય રાજર્ષિ સાથે સમાગમ થયો. તે ક્ષત્રિય રાજર્ષિએ આત્મીયતા વ્યક્ત કરી અને તેમને ઉદાહરણો દ્વારા તપસંયમમાં સદા સ્થિર રહેવાની શિક્ષા પ્રેરણા કરી.
સંક્ષેપમાં તૃપ્તિ ત્યાગમાં છે, આનંદ અનાસક્ત ભાવમાં છે. શાંતિ સમાધિભાવ સાધનામાં છે.
અધ્યયન - ૧૯ : મૃગાપુત્ર
આ અધ્યયનમાં સુગ્રીવ નગરના રાજા બલભદ્ર અને તેની રાણી મૃગાવતીના પુત્ર મૃગાપુત્રના વૈરાગ્યભાવનું વર્ણન છે.
સંત દર્શનથી મૃગાપુત્રને જાતિ સ્મરણ જ્ઞાન થયું. તેમાં નરકાદિ ભવોને જોઈને વિરક્ત થાય છે. દીક્ષાની અનુમતિ માંગતા માતા-પિતા સાથે થયેલા રોચક સંવાદનું વર્ણન તથા નરકગતિના ભયાનક દુઃખોનું વર્ણન આ અયનમાં કરવામાં આવ્યું છે. સંયમની દુષ્કરતા બતાવતાં મહાવ્રતોનું અને અનેક આચારોનું સ્પષ્ટ વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. છેલ્લે મૃગાપુત્ર આશા પ્રાપ્ત કરી
‘ગુરુદષ્ટિએ ગ્રંથ-ભાવન’ વિશેષાંક - પ્રબુદ્ધ જીવન
૪૫
