________________
છે.
કાળ બતાવ્યો છે.
૪) રાજાની ભક્તિ, લોકોની ધાર્મિકતાનું વર્ણન છે. યથા રાજા (૪) ભાવથી કર્મના ભોગવટાથી ઉદવભાવ, કેવલજ્ઞાન - દર્શથી તથા પ્રજા. લાયકભાવનું નિરૂપણ છે.
૫) ભગવાન મહાવીરનું દેહવર્ણન અને ગુણવર્ણન. દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવ દ્વારા આત્માનું સ્વરૂપ જાણ્યા પછી ૬) શ્રમણોની દિનચર્યા- જીવનચર્યા, તપ સાધના, લબ્ધિઓનું કર્મથી મુક્ત થવાનું મન થાય તો એ માટે ધર્માચરણ જરૂરી છે. વર્ણન છે. દાન-શીલ-તપ-ભાવ એ ચાર પાયા (તંભ) સ્વરૂપ ગૃહસ્થધર્મના ૭) આગાર ધર્મ અને અણગાર ધર્મનું નિરુપણ.
૮) તપાચાર રૂપ મોક્ષનું અંતિમ પગથિયું, ઉર્ધ્વજીવનની પગદંડી, ૧) દાન - કોણીક રાજા સંદેશવાહકને પ્રીતિદાન આપે છે.
કળિયુગનું કલ્પવૃક્ષ, સ્વસ્થ જીવનની ચાવી એટલે તપ એનું ૨) શીલ ૧૨ વ્રતની દેશનામાં ચોથાવતમાં શીલધર્મ છે.
સુંદર નિરુપણ. ૩) તપ ૧૨ તપનું ભેદ-પ્રભેદ સહિત વર્ણન છે.
૯) ચાર પ્રકારના દેવોની ઋદ્ધિ, ઘુતિ, કાંતિ, ધ્વજચિન્હ આદિનું ૪) ભાવ અંતરસ્પર્શી ધર્મભાવ છે. એનું સમ્યક નિરુપણ છે. વર્ણન.
આ ચાર પ્રકારના ધર્મથી સમ્યક જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર-તપની ૧૦) સમવસરણ, પર્ષદાનું વર્ણન, અતિશયોનો ઉલ્લેખ,
પ્રાપ્તિ થાય છે. મોક્ષમાર્ગના ચાર પગથિયાં આ સૂત્રમાં છે. શ્રાવકોના અભિગમ. ૧) જ્ઞાન ભગવાન મહાવીરના શ્રમણો નિરતિચાર જ્ઞાનની ૧૧) અન્ય દાર્શનિકોના દર્શનનું સાંગોપાંગ વર્ણન, આચાર
આરાધના કરવાવાળા જ્ઞાનરૂપ બળ સંપન્ન હતા. કેવલજ્ઞાન સંહિતાનું વર્ણન. દર્શનનું વર્ણન છે.
૧૨) અંબડ પરિવ્રાજક અને એમના ૭૦૦ શિષ્યોનું કથાનક. ૨) દર્શન (શ્રદ્ધા) કોણિકની પ્રભુ પ્રત્યેની શ્રદ્ધાનું વર્ણન છે. ૧૩) ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારના જીવોના ઉપપાત (ઉત્પન્ન)નું વર્ણન. ૩) ચારિત્ર શ્રમણોની દિનચર્યા-શ્રાવકોની દિનચર્યાનું વર્ણન છે. ૧૪) કેવલ સમુદઘાતનું વર્ણન. ૪) તપ ઉર્ધ્વજીવનના ચરમ પગથિયાનું ભેદ-પ્રભેદ સહિત વર્ણન ૧૫) સિધ્ધોનું સ્વરૂપ, સિદ્ધશિલા, સિદ્ધક્ષેત્રનું વર્ણન, આત્મિક
સુખનું વર્ણન. આ પગથિયાં ચડીએ તો જ મોક્ષગતિરૂપ ઉર્ધ્વજીવન પ્રાપ્ત ૧૬) સાહિત્યના બધા પાસાં ભાવપક્ષ, કલાપક્ષ બંનેનો સુભગ થાય છે.
સુમેળ ઉપસંહાર :
આમ સોળે કળાએ સંપન્ન એવું આ ઓપપાતિક સૂત્ર અધ્યાત્મ આજનો માનવી ભોતિક સુખો માટે સૂર્યોદયથી સૂર્યાસ્ત સુધી રત્નોનો ખજાનો છે. નહિ બલ્વે મધરાત સુધી યંત્રવતુ દોડી રહ્યો છે. સમય-શાંતિ-નિરાંત રોગી-નિરોગી, ભોગી-ત્યાગી, મંદ કે તીવ્ર બુદ્ધિમાન કોઈપણ જેવા શબ્દોએ તો એના જીવનના શબ્દ કોષમાંથી ક્યારની વિદાય સાધક આ સૂત્રમાં દર્શાવેલ ઉપાયનો ઉપયોગ કરશે તો એના લઈ લીધી છે. એવા સમયે ભોતિકમાંથી આધ્યાત્મિકતા તરફ માટે ઉર્ધ્વજીવનની પગદંડી બનશે. જીવનની જડીબુટ્ટી બનશે. આત્મરણ કરાવે એવા રત્નોની ખાણ સમાન આગમોની સંજીવની બનશે, અને ભવસાગર તરવા માટે નાવ બનશે. ઓળખાણ કરાવવાની જરૂર છે. અલ્પજ્ઞાન અને અલ્પઆયુના કારણે બધા આગમોમાં ડૂબકી
National Treasure મારવી એ તૂટેલી નાવથી સાગર ખેડવા જેવું છે.
ભારત સરકારે ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રને નેશનલ ટ્રેઝર નિગોદથી નિર્વાણ તરફ નિમ્નતરથી ઉચ્ચતર મંઝીલે પ્રયાણ
(રાષ્ટ્રિય સંપત્તિ - રાષ્ટ્રિય ખજાનો) તરીકે જાહેર કરેલ છે. કરાવનાર, વામનમાંથી વિરાટ બનાવનાર પપાતિક સૂત્ર જ
નેશનલ ટ્રેઝર તરીકે કુલ ૪૦ હસ્તપ્રતો જાહેર થઈ છે એમાંથી પ્રમાણ બનવા લાયક લાગે છે. કારણકે આ નાના સૂત્રમાં વિરાટતા
બે તો ગુજરાતની છે. બંને જૈન ધર્મની છે. (૧) ઉત્તરાધ્યયન સમાણી છે. એમાંની કેટલીક કણિકાઓ નીચે પ્રમાણે છે.
સૂત્ર અને (૨) શાંતિનાથ ચરિત્ર. જે જેનો માટે ગૌરવની ૧) વર્તમાન યુગને અનુસરીને વિદ્વાનોને, નવા અભ્યાસીઓને અલ્પ સમયમાં કાંઈક આપી શકાય એ દૃષ્ટિએ પ્રયાસ કરવામાં
આ સૂત્ર ઉપર નિયુક્તિ, ભાષ્ય, ચૂર્ણ તથા સંસ્કૃત આવ્યો છે.
ભાષામાં અનેક ટીકાઓ લખાઈ છે. જે એની લોકપ્રિયતાનું ૨) નગરી, ઉદ્યાન, ચૈત્ય આદિની વર્ણનાત્મક રચનાઓ કોષ
જ્વલંત ઉદાહરણ છે. સમાન છે.
- સંપાદિકા ૩) રાજ્ય વ્યવસ્થા-સમાજ વ્યવસ્થાનું ઉત્કૃષ્ટ નિરુપણ થયું છે. (૩૪) [‘ગદષ્ટિએ ગ્રંથ-ભાવન’ વિશેષાંક - જીવન
એપ્રિલ - ૨૦૧૮
વાત છે.
