________________
૬
પ્રબુદ્ધ જીવન
વિહાર દરમ્યાન વિવિધ સ્થળોથી પત્રો લખ્યા હતા તે ‘હિમાલયની પદયાત્રા' નામથી પ્રગટ થયેલ છે. આ પત્રોમાં સાંસ્કૃતિક માહિતી, પ્રકૃતિ-નિરૂપણ, સામાજિક, ધાર્મિક અને શૈક્ષણિક વિગતોનો સમાવેશ થાય છે. જૈન પત્ર-સાહિત્યમાં તદ્દન નવા વિષય ઉપરના પત્રો આ સ્વરૂપના વિકાસમાં અદ્ભુત સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરે છે.
મહાન સાધક અને અધ્યાત્મમૂર્તિ સમા પૂ. અમરેન્દ્રવિજયના પત્રો પૂ.શ્રીની સપનાની અનુભૂતિને આધારે આઘ્યાત્મિક વિકાસના વિચારો સાધકને ઉપયોગી નીવડે તેવી રીતે પ્રગટ થયા છે.
મુનિ રાનીનવિજયજીએ હિન્દી ભાષામાં 'જીવન કી મંગલ યાત્રા નામના પુસ્તકમાં માનવ જન્મ સાર્થક કરવા માટેના પત્રો લખ્યા છે. આ ઉપદેશાત્મક પત્રોમાં દુર્ગુણોનો ત્યાગ અને સદ્ગુણોનો વિકાસ થાય તેવા અનન્ય પ્રેરક વિચારો વ્યક્ત થયા છે.
વીસમી સદીના મહાન ફિલસૂફ અને અધ્યાત્મયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રના ૯૫૫ કેટલા પત્રોમાં એમની સાધનાનો માર્ગ અને આત્મકલ્યારકારી વિચારો પ્રસંગોપાત ઇત થયા છે. અનુભસિદ્ધ અને અંતરની ભાવનાથી ભકતોને પત્રો દ્વારા જીવનશુદ્ધિ અને આત્મસત્કાર માટે પ્રેરક વચનામૃતો પ્રાપ્ત થાય છે.
કાનજી સ્વામીના મતના અનુપાથી નિહાલચંદ સોગાનીની આધ્યાત્મિક પત્રમાળામાં આત્માનુભૂતિની અનેરી મસ્તીની અભિવ્યક્તિ થઈ છે.
મૈસુરના હમ્પી આશ્રમના સ્થાપક અને શ્રીમદ્ રાજચંદ્રના અનુયાયી પૂ. શ્રી સહજાનંદયનના પત્રોમાં માનવતાવાદી વિચારોની સાથે જીવનલક્ષી વિચારો અને આત્મતત્ત્વની વિચારણાને લગતી માહિતી જોવા મળે છે.
સ્થાનકવાસી સંપ્રદાયના નાનચંદજી સ્વામીએ સામાજિક જાગૃતિ, ગિ, માનવતા, આધ્યાત્મિક વિકાસ જેવા વિષયના પત્રો લખ્યા છે. એમના વિચારો અત્યંત અસરકારક અને હૃદયંગમ છે. આ પત્રો ઉપરથી એમની માનવ કલ્યાણની ઉદાત્ત ભાવના પ્રગટ થાય છે. એ સાથે એમની પ્રતિભાશાળી સંત પ્રકૃતિનો પરિચય થાય છે.
અક્રમ વિજ્ઞાનના સ્થાપક દાદા ભગવાનની વિચારધારાને અનુસરીને ‘પત્રનિશ્ચય’માં શ્રી ચંદ્રકાંત પટેલના પત્રો પ્રાપ્ત થાય છે.
જૈન સાહિત્યના પોખકોનો આ મિતાક્ષરી પરિચય પત્ર સ્વરૂપના વિકાસની સાથે સમૃદ્ધિ દર્શાવે છે. વળી તેમાં ભારતીય સંસ્કૃતિના સર્વ જનહિતાય એવા માનવતાવાદી અને આધ્યાત્મિક વિચારોનો સંચય થયો છે..
જૈન પત્ર-સાહિત્યના પત્રો શિષ્યો અને શ્રાવકોને ઉદ્દેશીને લખાયા છે તેની સાથે પૂ. સાધ્વીજી મ.સા.ને ઉદ્દેશીને લખાયેલા કેટલાક પત્રો પ્રાપ્ત થાય છે. વિશાળ સ્વ. ગચ્છાધિપતિ આ. વિજયરામચંદ્રસૂરિયરના સમુદાયનાં વડીલ સાધ્વીજીશ્રી જયાથીજી અને આર્યયશાશ્રીજીના પત્રો પ્રગટ થયા છે. તેમાં સમાધિ અને વૈરાગ્યની સાથે કર્મવાદના વિચારો વ્યકત થા છે. આ. વિક્રમસૂરિએ વડીલ સાધ્વીજીશ્રી વિમલાશ્રીજીને ઉદ્દેશીને સંયમમાં સ્થિરતા તથા કર્મજન્ય સુખદુ:ખમાં સમતા રાખવાની હિતશિક્ષા આપવા પત્રો લખ્યા છે.
ફેબ્રુઆરી, ૨૦૦૩
આધારે પત્રો લખ્યા છે તે એમના પુત્ર ચંદ્રકાંતભાઇએ ‘અધ્યાત્મ પત્ર સાર' નામથી પ્રગટ કર્યા છે.
આપણા જૈન પત્રસાહિત્યમાં વ્યક્ત થયેલા વિચારોના આધાર તરીકે આગમ શાસ્ત્ર અને પૂર્વાચાર્યોના ગ્રંથોનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. શિષ્ય અને ભક્ત ધાવીને ઉદેશીને લખાયેલા પત્રો એમના રાવૈં ॥ વિકાસ અને કલ્યાણની ભાવનાથી લખાયા છે. શિષ્યની સંયમ યાત્રા - સફળ થાય તે માટે હિતશિક્ષા નામથી પણ સ્વતંત્ર પત્રો લખાયા છે. શ્રાવકો નીતિપરાયા જીવન જીવે અને ધર્મ આરાધના કરે તેવા હેતુથી માર્ગદર્શનરૂપે પત્રો લખાયા છે.
મોટા ભાગના પત્રો પત્ર-સ્વરૂપને અનુરૂપ છે. આ. બુદ્ધિસાગરસૂરિના પત્રો વધુ વિસ્તારવાળા છે. પત્રના આરંભમાં તારીખ, મહિનો, વાર, નિધિ, વર્ષ વગેરેનો ઉલ્લેખ થયેલો છે. શિષ્ય તેમજ ભક્તોને ઉતિ સંબોધન કરવામાં આવ્યું છે.
ગુરુ શિષ્યના સંબંધથી લખાળવા પત્રોમાં શિષ્યના આધ્યાત્મિક વિકારાની સાથે વાત્મભાવ હજરૂપે જોવા મળે છે. ગુરુપ્પા અને આશીર્વાદ -રૂપે પા પત્રમાં વિચારો વ્યકત થયા છે. પત્રો તો અંગત એટલે કે કોઈ એક વ્યક્તિને ઉદ્દેશીને લખાયેલા છે પા આ પત્રો સૌ કોઈને માટે ઉપયોગી છે.
શ્રાવકવર્ગમાંથી ગત શતકના કવિ મનશુખલાો આત્મબોધ પત્રિકા લખીને આત્માને મોક્ષની સાધનામાં ઉપયોગી એવા જૈન દનિના વિચાશે દર્શાવ્યા છે. તેમાં દાર્શનિક વિચારોવાળા પારિભાષિક શબ્દોનું પ્રમા વિશેષ છે. પંડિત શ્રી અમૃતલાલ કાળીદાસ દોશીએ પૂ. પં. શ્રી ભદ્રંકર વિજયગણિવર્યને પત્રો લખ્યા હતા તે અને અન્ય મૌલિક ચિંતન-મનનને
છે
સંધમ જીવન વિશેના પત્રો સૌ કોઈ સાધુ-ભગવંતનોને માટે માર્ગસૂચક એટલે આ પત્રો અંગત હોવા છતાં પુસ્તકરૂપે પ્રગટ થતાં સર્વને માટે ક્યાાકારી બને છે. તેવી જ રીતે શ્રાવકોને લખાયેલા પત્રો રાખત શ્રાવક વર્ગને સ્પર્શે છે. પત્રો માહિતીપ્રધાન હોવાની સાથે ગુરુની સાધનાના અનુભવની વાણી પણ વચનામૃત સમાન બની છે,
આ. બુદ્ધિસાગરસૂરિ, શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર, નાનચંદજી સ્વામી, સહજાનંધન, પૂ. પં. શ્રી ભદ્રંકરવિજયજી ગણિવર્ય વગેરેના પત્રમાં ઉચ્ચ કોટિની આધ્યાત્મિકતા સ્થાન પામી છે. જ્યારે પૂ. પં. શ્રી અભયસાગરજીના પત્રોમાં નમસ્કાર મહામંત્રના રહસ્યનું ઉદ્ઘાટન થયેલું હોવાથી મહામંત્ર વિશેની વૈવિધ્યપૂર્ણ વિગતો જાણવા મળે છે. પત્રોમાં પાર્ટખના નામનો અંતમાં ઉલ્લેખ થયો છે. પત્રો સહજભાવથી ખોલા છે. તેની શૈલી સરળ અને સુપ્રાધ છે. અભિવ્યક્તિમાં કોઈ આડંબર નથી. પણ પ્રસંગોચિત યોગ્ય લાગ્યું તે પ્રમાણે પત્ર લેખકોએ કયાશની ભાવનાથી લખ્યું છે.
જૈન પત્ર સાહિત્યનો સઘન અભ્યાસ કરવામાં આવે તો જાણે કે તેનાથી સાંસ્કૃતિક મૂલ્યોનું રક્ષા થયેલું છે. અને તેના દ્વારા માનવીય ગુણોના વિકાસનું ઉત્તમોત્તમ કાર્ય થયું છે.
ભૌતિકવાદના સમસ્યામુલક જીવનમાં માનવ જન્મ અકાર્ય નિષ્ફળ જાય તે પહેલાં આવા પ્રાદાથી પત્રોનું જો અધ્યયન થાય તો તે જીવનને ઉર્ધ્વગામી બનાવવા માટે રાજમાર્ગ બતાવે છે.
નેત્રયજ્ઞ
સેમના ઉપકર્ષ શ્રી ભૂપેન્દ્ર ભાઈ જીરીના આર્થિક સૌજન્યથી સ્વ. ોત્સના ભૂપેન્દ્ર જ્વરીના મરણાર્થે ચિખોદાની આંખની હોસ્પિટલના સહયોગથી નિવાર, તા. ૨૬મી જાન્યુઆરી ૨૦૦૩ના રોજ સંબડા પાસે
ભારતી નામની સંસ્થામાં નેત્રયજ્ઞનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. આ પ્રસંગે સંઘના કેટલાક પદાધિકારીઓ તથા સમિતિના સભ્યો ઉપસ્થિત
રહ્યા હતા.
ઘે મંત્રીઓ
