________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
મંગલ ભારતી - મથુરાદાસ ટાંક
દર વર્ષે પર્ણમાં તેની નાખ્યાનમાળા દરમિયાન સંધ તરફથી આદિવાસી કે પછાત વિસ્તારમાં લોકસેવાનું કામ કરતી કોઈ એક સંસ્થાને આર્થિક સહયોગ આપવા માટે શ્રોતાઓ-દાતાઓને અપીલ કરવામાં આવે છે. એથી દાતાઓ તરફથી સારો સહયોગ સાંપડે છે. છેલ્લા પંદર વર્ષથી આ રીતે સંધે વિ સંસ્થાઓને આર્થિક સહયોગ આપ્યો છે.
આ વર્ષે પર્યુષણ પર્વની વ્યાખ્યાનમાળા દરમિયાન ‘મંગલ ભારતી’ નામની સંસ્થાને આર્થિક સહાય કરવા માટે ફંડ એકત્રિત કરવું એમ સંઘની કાર્યવાહક સમિતિમાં સર્વાનુમતે ઠરાવવામાં આવ્યું છે.
‘મંગલ ભારતી’ નામની આ સંસ્થા વડોદરાથી ડભોઈ-બોડેલીના હાઈવે ઉપર વડોદરાથી ૪૫ કી.મી.ના અંતરે કરીતલાવડી અને ગોલાગામડી ચોકડી વચ્ચે આવેલી છે.
સંધની પ્રણાલિકા અનુસાર જે સંસ્થાને આર્થિક સહયોગ આપવાનો હોય તે સંસ્થાની રૂબરૂ મુલાકાત હોદ્દેદારો અને સમિતિના કેટલાક સભ્યો પહેલા લે છે અને એમને સંતોષકારક લાગે તો જ તેની ભલામણ કાર્યવાહક સમિતિમાં કરવામાં આવે છે. એ મુજબ સમિતિના કેટલાક સભ્યો લક્ષ્મણી તીર્થ જતાં ‘મંગલ ભારતી’માં એક દિવસ રોકાયા હતા. ત્યાર પછી યોગાનુયોગ ‘મંગલ ભારતી’માં સંઘ તરફથી એક નેત્રયજ્ઞ ડૉ. રમણીકલાલ દોશી (દોશી કાકા)-ચિખોદરા હસ્તક ગોઠવવામાં આવ્યો હતો. તે પ્રસંગે સંધના સભ્યો સર્વશ્રી ડૉ. રમણલાલ ચીમનલાલ શાહ, શ્રી રસિકલાલ લહેરચંદ શાહ, નીબહેન સુબોધભાઈ શાહ, ભૂવન્દ્ર ભાઈ વેરી, રમતીકત ભોગીયા શાહ વીરએ મુલાકાત લીધી હતી. મને પણ ત્યારે સાથે જવાની તક મળી હતી. આ સંસ્થાની ભલામણ ચિખોદરાના ડૉ. રમણીકલાલ દોશી (દોશી કાકા)એ કરેલી હતી. એમણે સંસ્થાની મુલાકાત માટે વ્યવસ્થા કરી આપી હતી. ‘મંગલ ભારતી’ના મુખ્ય સૂત્રધાર શ્રી નવનીતભાઈ રમણલાલ શાહ અને એમના સહકાર્યકરોએ અમારું બધાનું ભાવભીનું સ્વાગત કર્યું હતું. શ્રી નવનીતભાઈએ સંસ્થાની કેવા સંજોગોમાં સ્થાપના થઈ તેની તથા સંસ્થાની વિવિધ પ્રવૃત્તિઓની માહિતી આપી હતી. અમે બધાં ત્યાં રાત રોકાયા હતાં. ત્યારપછી બીજે દિવસે સવારે ‘ખૈરાત ભારતી'ના વિશાળ સંકુલની મુલાકાને ગયા. એમનો કર્મચારીગણ ખરેખર ખૂબ ઉત્સાહી અને સદા મદદ ક૨વા તત્પર રહેતો. અમને ‘મંગલ ભારતી’ની બધી પ્રવૃત્તિઓ સમજાવી સંકુલના દરેક વિભાગ બતાવ્યાં.
‘મંગલ ભારતી'ના શ્રી નવનીતભાઈને શિક્ષણ અને કૃષિ વ્યવસાય પ્રત્યે તથા સમાજોવાનાં કાર્યોમાં ખૂબ રૂચિ છે. એમના પોતાના જ શાો છે : વરસ પહેલાંની વાત છે. રાજકોટ યુનિવર્સિટીમાં અનુસ્નાતક (એમ.એ.)ના વર્ગોમાં અધ્યાપન કાર્ય કરતો હતો. એમ.એ. નો એક વિદ્યાર્થી રસ્તામાં મળ્યો. મેં પૂછ્યું: ‘શુ કરો છો’, જવાબ મળ્યો, ‘સાહેબ નોકરી શોધું છું.’ ફરીથી એક વખત એ જ વિદ્યાર્થી મળ્યો ત્યારે પણ આ જ જવાબ મળ્યો. આ જ સ્થિતિ સમગ્ર દેશના વિદ્યાર્થી-જગતની છે. આ બધા વિદ્યાર્થીઓ એમ.એ. ન થતાં કૃષિ વિદ્યાલયમાં સ્નાતક થાય તો તેઓ ખેતી માટે મદદરૂપ થાય એવું નવનીતભાઈને લાગ્યું. ભારત ખેતીપ્રધાન દેશ છે. આ ભણેલા બેકાર વિદ્યાર્થીઓ માટે કંઈક કરવું જોઈએ એવો એમણે સંકલ્પ કર્યો અને એ રીતે મંગલ ભારતી'નો મંગળ પ્રારંભ ૧૯૭૨માં પૂ. શ્રી રવિશંકર મહારાજના મંગળ પ્રવચન અને આશીર્વાદથી થયો.
‘મંગલ ભારતી'નો પ્રારંભનો દકો અતિશય ખરાબ પરિસ્થિતિવાળો હતી. શરૂઆતમાં પાસનાં પડાઓ બધી વિવ્યર્થીઓ રહેતા. ૧૯૭૨માં ગુજરાત રાજ્યના રાજ્યપાલ શ્રીમન્ નારાયણ (ગાંધી દરબારના એક રત્ન)ને
જુલાઈ, ૨૦૦૩
ભારતીય રાષ્ટ્રીય ાિનું ઊંડું જ્ઞાન હતું. તેઓની સાથે કેટલીક બેઠકો થઈ. એમને ‘મંગલ ભારતી’માં રસ પડડ્યો અને તેઓશ્રીના પ્રયાસથી સંસ્થાને ગુજરાત સરકારની માન્યતા મળી. એટલે ગુજરાત સરકાર તરફથી ગોલાગામડીમાંજરોલ વચ્ચેની કુલ ૧૫૦ એકર જમીન ફક્ત વાર્ષિક ૧ રૂપિયાના ભાડાથી ૨૦ વર્ષ માટે આપવામાં આવી અને હવે બીજા ૩૦ વરસ માટે રિન્યુ કરી આપી છે. ત્યારે આ વગડાઉ ખાડા-ટેકરાવાળી જમીન ઝાડઝાંખરા તથા જંગલી પશુઓથી ભરેલી હતી. જમીન સમથલ ક૨વા માટે નાણાંની ઘણી જરૂર હતી. એ વખતે પૂ. શ્રી બબલભાઈ મહેતા (સર્વોદય અગ્રણી)ની મોટી હુંફ મળી. એમના દ્વારા મદદ એને માર્ગદર્શન મળવાથી ‘મંગલ ભારતી'ને ટકાવી શકાયું. આપણા ભૂતપૂર્વ વડાપ્રધાન મોરારજી દેસાઈ સંસ્થાની કામગીરીથી માહિતગાર હતાં. એમણે તે સમયે સયાજીરાવ ટ્રસ્ટ તરફથી ‘મંગલ ભારતી’ને રૂપિયા દોઢ લાખની સહાય કરાવી આપી, જે તે વખતે બહુ મૂલ્યવાન નીવડી. ત્યારપછી આદિવાસી વિકાસ યોજનાના વહીવટદારે પણ સંસ્થાને માટે રૂપિયા દોઢ લાખ મંજૂર કર્યા. એમાંથી ત્રણ સાદા છાત્રાલયો તૈયાર થયાં. આમ એક જ કેમ્પસમાં ઉત્તરોત્તર વિકાસ થતો ગયો.
‘મંગલ ભારતી’ની હાલની વિવિધ પ્રવૃત્તિઓ આ પ્રમાણે છે ઃ (૧) ઉચ્ચતર ઉત્તર બુનિયાદી આશ્રમશાળા, (૨) કૃષિ મહાવિદ્યાલયની કૃષિ પ્રયોગાળા છે. (૩) ગોપાલન-ગો સંવર્ધન પ્રવૃત્તિ, (૪) બાળ-મહિલા વિકાસ પ્રવૃત્તિ જેવી કે આંગણવાડી, ઘોડીયા ઘર, મહિલા સંગઠન, જાગૃતિ શિબિર, સ્વરોજગારી માટે માર્ગદર્શન, ડીય સારવાર વગેરે. (૫) આરકામ માટે વિશાળ જમીન ખરીદી તેમાં દવાખાનું, એન્સ સેવા, અંધત્વ નિવાલા ક્ષેત્રે પ્રવૃત્તિ, ચશ્મા શિબિર, નેત્રયજ્ઞો વગેરે. (૬) આંખની અદ્યતન હોસ્પિટલની સ્થાપના માટે સરકાર પાસેથી ગ્રાંટ મંજૂર થઈ છે. (૭) ભારત સરકાર તરફથી વડોદરા જિલ્લામાં ‘મંગલ ભારતી’ સંસ્થાને પસંદ કરી ‘કૃષિ વિજ્ઞાન કેન્દ્ર' આપ્યું છે. (૮) વર્લ્ડ બેંક તરફથી ‘વોટર શેડ' માટે આર્થિક સહાય પ્રાપ્ત થઈ છે. (૯) વૃદ્ધી-પોઢી માટે 'વાનપ્રાથષ' તથા પ્રવૃત્તિશીઝ એને સમય ગાળવા એક ‘વિશ્રાંતિ સ્થાન'ની વિવિધ પ્રકારની સગવડતા ધરાવતા વિશ્રામ સ્થાનનું આયોજન થઈ રહ્યું છે.
આમ, ‘મંગલ ભારતી'ના મંગળ પ્રારંભ થયા પછી એનું સદ્ભા‚ રહ્યું કે આજ સુધી ગુજરાત રાજ્યના રાજ્યપાલ તેમ જ મુખ્ય મંત્રી, ભારત સરકારના કૃષિ મંત્રીઓ, સચિવી, કલેકટરો અને જિલ્લા પંચાયતના પુખોએ મુલાકાત લીધી છે. સંતો અને આચાર્યોએ આ ભૂમિ પાવન કરી છેં. વિદ્વાન કેળવણીકારો, લેખકો, જાણીતા દાનવીરોને મુલાકાત લીધી છે. જે સંતો, પૂ. મહારાજશ્રી તથા મહાસતીઓ ડભોઈથી બોડેલી વિહાર કરતાં ન્હીં રાત્રિ મુકામ માટે પધારે છે ત્યારે સંસ્થામાં એમનાં વ્યાખ્યાનનું આયોજન થાય છે.
‘મંગલ ભારતી‘માં પછાત વિસ્તારમાંથી અભ્યાસ કરવા આવેલા કોઈપણ વિદ્યાર્થી પાસેથી રહેવા-જમવાની કે અભ્યાસ કરવાની ફી લેવામાં આવી નથી.
ગુજરાત રાજ્ય તરફથી નર્મદા સંકલિત ગ્રામ્ય અને પર્યાવર વિકાસ સોસાયટી સરદાર સરોવર નિગમ લિ.ના ટ્રસ્ટી મંડળમાં શ્રી નરતભાઇ શાહની કો-ઓપ્ટ સભ્ય તરીકે વરણી કરવામાં આવી છે અને તા. ૨૪-૩૦૩ના માનનીય મુખ્યમંત્રી શ્રી નરેન્દ્રભાઈ મોદીના અધ્યક્ષસ્થાને ગુજરાત વિધાનસભા, ગાંધીનગરમાં બેઠક મળી હતી, જેમાં નર્મદાગ્રસ્ત પવારોને પુનઃવસન અને વિસ્થાપિત ક૨વા માટેની કામગીરી તેમને સોંપવામાં આવી છે.
આમ, ‘મંગલ ભારતી' સંસ્થાએ શ્રી નવનીતભાઈ શાહના નેતૃત્વ હેઠળ છેલાં ત્રીસ વર્ષમાં પડવું સારું લોકોપયોગી કાર્ય કર્યું છે. આથી જ સ્ત્ર મંગા ભારતી'ને આર્થિક સહાય પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળા દરમિયાન કરવાનું ફરવ્યું છે.
