________________
નવેમ્બર, ૨૦૦૩
નવા દિવસનો ઉદય થઈ રહ્યો હતો...બારી વાટે...એલિઝાબેથે એક નિઃસાસો નાખ્યો. બોલી:
માત્ર...
‘કેટલું સુંદ૨ ! અદ્ભુત...' અને રોબર્ટના બાહુઓમાં એલિઝાબેથનું વાત કહી હતી. ખોળીયું રહી ગયું માત્ર.
આવતા ભવે મળવાનું, પ્રણયનું વચન આપી એલિઝાબેથે અનંત યાત્રાએ પ્રથા કર્યું. આ પૃથ્વી પરનું એક જાજરમાન જીવન સમાપ્ત થઈ ગયું.
સ્મૃતિઓનો મધુમાસ...અને કાવ્યોનો એહસાસ રહી ગયી શેષ
પ્રબુદ્ધ જીવન
જીવનનાં છેલ્લાં તબક્કા માટે જ પ્રથમ હિસ્સો સર્જાયો છે. પહેલો સમય વાવણીનો; છેલ્લો લાગણીનો. મહર્ષિ નારદે વર્ષો પહેલાં આ જ
X X X
એલિઝાબેથના અવસાનથી રોબર્ટને જે આપાત પહોંચ્યો, એની કળ વળતાં વર્ષો લાગી ગયાં. એનું કાવ્ય સર્જન ઠપ થઈ ગયું. એને કળ થી, ત્યારે નવી દ્રષ્ટિ અને શ્રદ્ધા પ્રાપ્ત થયાં અને એક અનુપમ કાવ્ય એની કલમમાંથી સર્યું...Prospice અર્થાત્ Look Forward એની ઊપડતી પંક્તિ છે: Fear Death? મૃત્યુનો ડર ? નહિ, મૃત્યુને સહર્ષ સ્વીકારવાની વાત આવી... સાથે સાથે મૃત્યુને પડકાર...પડકાર અને શ્રદ્ધાનું અદ્ભુત મિશ્રણ છે. અંતે તો મારો વિજય જ છે. રોબર્ટે કહ્યું, છેલ્લે તો મારો એની સાથે મેળાપ થશે જ. અંતિમ પંક્તિઓ છે:
`The Soul of my Soul,
I shall clasp thee again
-ફરી તું મારા બાહુમાં હાઈ...રોબર પોકારી ઊઠે છે. એ મૃત્યુથી ડરતો નથી બલ્કે He looks forward to it. એ પળની વાટ જોઈ બેઠો છે. Forkin death he and Elizabeth will be united.
રોબર્ટ કહે છે, મૃત્યુ તો મંગલમય ઘટના હશે કે મારી પ્રિયતમા
સાથે મારી મેળાપ થયો...
1
અકથ્ય વેદનામાંથી શ્રદ્ધાનો ઉદ્ભવ થયો.
આ કાવ્યનો દેશવ્યાપી પ્રભાવ પડ્યો. અનેક હતાશ લોકોને શ્રદ્ધા અને ધૈર્ય કિંમત પ્રાપ્ત થયાં. પત્રોનો ઢગલો રોબર્ટને ત્યાં ઠલવાતો.
મૃત્યુથી કશાનો અંત આવતો નથી...મૃત્યુ પછી પણ જીવન છે,
બી.
Grow old with me! the best is yet to come The last of life for which the first was made
૧૮૬૪માં પ્રગટ થયેલાં `Dramat is Personal.' કાવ્યસંગ્રહમાં રોબર્ટે બેન ઝરાને મર્યાચિત રજૂ કર્યાં. લાખો લોકો આજે પા રોબર્ટના કાળથી અભિભૂત છે.
આ કાવ્યથી ઝંકૃત Antiphapes લખે છે: ‘વિદાય લીધેલા મિત્રો માટે વધારે પડતો શોક ન કરતા. એમણે પોતાની યાત્રા પૂરી કરી છે જે આપણા સૌને માટે નિહિત છે. આપણે સૌએ એ સ્થળ-સૃષ્ટિ પર જવાનું છે. જ્યાં એ બધા ભેગાં થયાં છે, અને એમની સાથે પણ રહેવાનું છે... iwe together in another state of being.
IShall clasp thee again. ફરી મેળાપની વાત. પુનર્જન્મની આટલી વિશ્વાસભરી વાત પશ્ચિમમાં રોબર્ટ જેટલી નિર્ભિકતાથી કોઇએ કહી નથી.
એલિઝાબેથને તો રોબર્ટ અને આ ધરતીનું જ ઘેલું હતું. એક કાવ્યમાં કહે છે : -
Let us stay Rather on Earth. આગળ કહે છે :
A place to stand and love in for a day
with darkness and the
Death-hour rounding it.
એલિઝાબેથે આ જ ધરતી પર માત્ર પગ રાખવા જેટલી જગા એક જ દિવસ માટે માગી છે..ફક્ત પ્રેમ કરવા માટે ! એને સ્વર્ગ, કે
મુક્તિમાં રસ નથી. અભિલાષા માત્ર રોબર્ટની!
કેવળ પંદર વર્ષનો પ્રેમાનુબંધ...જીવનની લંબાઈ કરતાં ગહનતા વધુ મહત્વની હોય છે |
એલિઝાબેથના અવસાન બાદ રોબર્ટે અર્ધેલી કાવ્યાંજલિ સાહિત્ય જગતમાં બેનમૂન છે.
પછી ૨૮ વર્ષ જીવ્યો. ઘેરા વિષાદમાંથી બહાર આવી શક્યો...ત્રણ વર્ષ રોબર્ટે ૭૭ વર્ષનું દીર્ઘ આયુષ્ય ભોગવ્યું. એલિઝાબેથનાં દેહાંત સૂનમૂન બેસી રહ્યા બાદ...અને જગતને પ્રશિષ્ટ રચનાઓ
મળી...એલિઝાબેથ સદા એની પ્રેરણાસ્રોત .
એવી શ્રદ્ધાનો લોકોમાં ઉદ્દ્ભવ થયો.
એ જ અરસામાં બારમી સદીમાં થઈ ગયેલા સ્પેનના કવિ અબ્રાહમ, બેન મીર, બેન અઝરાના કાળી રોબર્ટને પ્રભાવિત કરી પાં, રોબર્ટની હતાશાને નવી દિશા સાંપડી. વિષાદયોગના પ્રકંપમાં
રોબર્ટે ૩૨ કઠીઓનું કાવ્ય રચ્યું જેમાં એણે બેન અઝરાનું ચિંતન ગ્રંથી સાહિત્ય જગત માટે એક મંગળમય ઘટના છે.
લીધું. શ્રદ્ધા, હિંમત અને પુરુષાર્થનું કાવ્ય.. મૃત્યુ અને ઘડપણથી અભય બનાવતું કાવ્ય
બેન અઝરા કહેતા
Approach the twilight of life with joy and hope. Approach
the last of life with eagerness, not gloom. For the last of life is the `best of life. Trust God and be not afraid.
જીવનની સંધ્યાને આનંદ અને આશાથી વધાવો, જીવતરના છેલ્લા તબક્કાને તત્પરતાથી આવકારો, ગમગીનીથી નિહ. આયુષ્યના છેલ્લાં
વર્ષો જીવનનાં ઉત્તમ વર્ષો છે. ડરી નહિં અને પ્રભુમાં શ્રદ્ધા રાખો।
રોબર્ટે પોતે રચેલાં કાવ્યમાં લખ્યું
રોબર્ટ અને એલિઝાબેથે આ ધરતી પર જન્મ ધારણ કરવો એ
એલિઝાબેથના કાવ્યોનો સંગ્રહ `Sonnets from the Portugese' ના નામથી પ્રગટ થયો હતો.
રોબર્ટ બ્રાઉનિના ો Collected wortis at Robert
Browningના નામથી પ્રગટ થયાં.
F. T. Palgrove's The Golden Treasury of the best songs and lyrical Poems; Immortal Poems of English Liturature,
Six
Centuries of English Poetry વિ. સંગ્રહોમાં તેમનાં કાવ્યો
સ્થાન પામ્યાં છે.
ઓસ્કર વાઇલ્ડ જેવા સાહિત્યકારે પોતાની માતા વિષે બોલતાં
જણાવ્યું હતું કે-"Shn was tirtelligent as Elizabeth Browning.'
એલિઝાબેથની પ્રતિમાને આ ઉદાત્ત સામી છે.
