________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
નવેમ્બર, ૨૦૦૩
બાબરીઓ
ડૉ. રણજિત પટેલ (“અનામી') એનું મૂળ નામ તો બાબર, પણ અમો બધા એને લાડ કે તિરસ્કારમાં નહીં લાગી. બાળકો તો ગભરાઈને એક ઓરડીમાં પેસી ગયાં પણ મેં બાબરીઆને બૂમ તો પણ બાબરીઓ જ કહેતા. પ્રથમ મોગલ બાદશાહ સાથે એને કેવળ નામનું જ પાડી કહ્યું: “બાબરીઆ આ તારી ગાંડીને સમાલ’. બાબરીઓ આવીને કેવળ સામ્ય હતું. બાબરી-મસ્જિદ-ધ્વંસ સાથે એને નહાવાનીચોવાનોય નાતો નહોતો !' એટલું જ બોલ્યો: “નૂર ! આ ગાંધીને ત્યાં નહીં આવવાનું.” બાબરીઓ ખાદી બહારવટિયા બાબર દેવાનું તો એણે નામ પણ નહીં સાંભળેલું... હા, રાતદિવસ પહેરનારાઓને ગાંધી કહેતો ને નૂર ડાહ્યાની જેમ ચાલી ગઈ! મને આશ્ચર્ય થયું. કામ કરવામાં એ બાબરા ભૂતની હરીફાઈ જરૂર કરી શકે. સૌરાષ્ટ્રના એક નૂરનું મકાન પેલા “ભવન'વાળાએ પચાવી પાડેલું એટલે એના મકાનમાં જે કોઈ પ્રદેશ બાબરિયાવાડનો પણ એ રહીશ નહોતો. અને માથે જટા જેવડી બાબરી ભાડૂત રહેવા આવે તેને નૂર ભાતભાતની વાતે પજવતી ! કોઈકવાર પથરા નાખે, રાખતો હતો એટલે એ બાબરિયો કહેવાય એવું પણ નથી. એ રાજકારણી, કોઈકવાર માંસના લોચો! કોઈકવાર વિષ્ટા પણ. વિજ્ઞાની કે લોકનેતા પણ નહોતો. એ તો હતો બત્રીસ કુટુંબોના એક વિશાળ બાબરીઆને એકવાર મારા એપાર્ટમેન્ટમાં બોલાવી નૂરજહાંના ખાવિંદ સંબંધ ભવનનો વૉટરમેન’-પાણી પૂરું પાડનારો.
મેં વિગતે પૃચ્છા કરી તો જાણવા મળ્યું કે ઉસમાન મીયાં પાકો જુગારી અને હું આ બત્રીસ બત્રીસ કુટુંબોના લાકડવાયા બાબરીઆ'ને સને ૧૯૫૮ થી દારૂડિયો હતો. પણ બીજી રીતે સારો હતો. એનું આખું એપાર્ટમેન્ટ પેલા ઓળખતો થયો. માંડ પાંચ ફૂટની દેહયષ્ટિ, નહીં સ્થૂલ, નહીં પાતળો, નહીં ‘ભવન'વાળાએ નાની રકમમાં પડાવી લીધું છે. એ તો ગયો પણ એથી એની ગોરો, નહીં કાળો-ઘઉંવર્ણો કહી શકાય. શિરે ગાંધીટોપી, ડીલે કેચ ને કોણી નૂરબીબી ગાંડા જેવી બની ગઈ છે. એને એનું એપાર્ટમેન્ટ ન મળે તો કાંઈ ઢંકાય એવો ખાદીનો સદરો ને ઢીંચણ સુધીની ચડ્ડી પહેરેલો બાબરિયો કોઈ નહીં, પણ રહેવા માટે કાંઈક આશરો તો મળવો જોઈએ.” રાષ્ટ્રીય સેવા સંઘ કે કોંગ્રેસના સેવાદળના સૈનિક (વોલન્ટિયર) જેવો લાગતો. મેં મારા એક એડવોકેટ વિદ્યાર્થીની સલાહ લીધી તો એનું કહેવું એવું હતું કે જબ્બર સ્કુર્તિ એના દેહમાં. હસે ત્યારે એની બત્રીસીની ઈર્ષ્યા થાય એવી શુભ્ર આ છેતરપીંડીનો કેસ છે અને વ. ઉસમાનની નિરાધાર વિધવા એનો ભોગ બની સ્વચ્છ દંત-પંક્તિ. મેં એને ક્યારેય નિરાંતે બેઠેલો જોયો નથી. જ્યારે જુઓ ત્યારે છે ને એના આઘાતથી એ ગાંડા જેવી બની ગઈ છે. કોર્ટમાં આ પ્રકારનો કેસ ‘જોગિંગ કરતો લાગે! વડોદરાના મારા સાડા ચાર દાયકા દરમિયાનના પરિચયમાં કરી શકાય. ને આ કેસમાં બાબરીઆની જુબાની કારગત નીવડશે. મારા આવેલી બે સામાન્યમાં સામાન્ય સમાજસ્તરમાંની વ્યક્તિઓ તે રાયજી ધીરાજી ને એડવોકેટ વિદ્યાર્થીએ એવી પણ સલાહ આપી કે “કેસ' કરતાં પહેલાં જે બીજો અમારો બાબરીઓ. બાબરીઆની એક લાક્ષણિકતા કહી દઉં : જ્યારે એને “ભવન’વાળાએ વીસ હજારમાં એપાર્ટમેન્ટ ખરીદ્યું છે તેને પણ મળો ને જે કોઈપણ કામ એની ઈચ્છા વિરુદ્ધ કરવું પડે ત્યારે તે દાંત કચકચાવતો. ઈચ્છા નૂરબીબીને હવે એના એપાર્ટમેન્ટમાં રસ ન હોય તો ‘ભવન’વાળો એની વ્યાજબી વિરુદ્ધ કામ કરાવનારને જાણે કે દાંતમાં ભીંસી નાખતો ન હોય ! એના રોષની રકમ આપે. મારા એડવોકેટ વિદ્યાર્થીની સલાહ પ્રમાણે અમો પેલા ‘ભવન'વાળાને અભિવ્યક્તિની એ આગવી અદા હતી.
મળ્યા ને નૂરબીબીના ગાંડપણની પણ વાત કરી-એની નિરાધારિતાની પણ-તો બત્રીસ કુટુંબના ભવનની લગોલગ અમારું એપાર્ટમેન્ટ હતું. એમાં, મ.સ. એણે બીજી વધુ રકમ આપવાની ઓફર કરી. અમે એ ઑફર સ્વીકારી લીધી. યુનિ.ના રસાયણશાસ્ત્રના એક લેક્ટરરનું અને મારું કુટુંબ રહેતું હતું. મૂળે આ ને નૂરબીબીના એ પૈસાનો વહીવટ કરવાની જવાબદારી એક પાક મુસ્લિમ- જે એપાર્ટમેન્ટ એક મુસ્લિમ બિરાદરનું હતું પણ એ હતો દારૂડિયો ને જુગારી ઉસ્માન મીયાંનો મિત્ર હતો-તેને સોંપી. બાબરીઆને પ્રતાપે નૂરબીબીને આધાર એટલે પેલા ભવનના માલિકે, પાણીને મૂલે આ એપાર્ટમેન્ટ ખરીદવાને બદલે મળી ગયો, પણ “ભવન’વાળાએ પછીથી બાબરીઆને પાણીચું આપી દીધું. પચાવી પાડેલું! એ મુસ્લિમ બિરાદરનું કાળક્રમે મૃત્યુ થઈ ગયું પણ એની બાબરીઓ નૂરબીબીની ખબર લેતો રહ્યો ને પ્રતાપગજના એક બંગલામાં નોકરીએ નૂરજહાં બીબી એપાર્ટમેન્ટ ગુમાવ્યાના ખ્યાલમાં ગાંડી થઈ ગઈ. એપટમેન્ટ રહ્યો. ખાલી કર્યા બાદ તે પડોશમાં કાળુ મીયાંના ભઠ્ઠાની નજીક એક ખોલીમાં પડી બે વર્ષ બાદ હું પ્રતાપગંજમાં, પ્રેમાનંદ સાહિત્યસભાનાં પ્રમુખશ્રીને મળવા રહેતી હતી. આ એપાર્ટમેન્ટની અથથી ઈતિ કથા બાબરિયો જાણે...કારણ કે ગયો તો, વિક્રમબાગની ફૂટપાથ પર, લગરવગર વસ્ત્રોમાં મોટી દાઢીવાળો એ કુટુંબ સાથે એને સારો મેળ હતો.
બાબરિયો જોયો. મને જોઈને એકદમ ઊભો થઈ ગયો ને બોલ્યો : “ગાંધી સાહેબ! બાબરિયો આમ તો ‘વોટરમેન પણ બત્રીસે ય કુટુંબના કોઈ ને કોઈ સભ્ય હું બેકાર છું. કોઈ નોકરી અપાવો. આ ફૂટપાથ પર બેસું છું. કોલેજિયનો કંઈ ને કંઈ કામ અંગે એના નામની બૂમો પાડે ! “બાબરિયા ! જો તો, શાકની ભીખમાં કંઈક આપે છે.” બાબરીઆ પર વૃદ્ધાવસ્થાએ આકસ્મિક આક્રમણ .. લારી આવી? બાબરિયા! જા તો નાકેથી દૂધની ચાર થેલીઓ લઈ આવ તો! કરેલું લાગ્યું. મેં મારા ગજવામાં હતા તે બધા જ પૈસા એના હાથમાં મૂકી દીધા. બાબરિયા ! અમારા આ બાબાને નિશાળે જવાનો પ્રેમ થયો, જા તો રીક્ષા લઈ નોકરી માટે કંઈક થશે તો જોઈશ...એમ કહી જતાં જતાં નૂરબીબીના સમાચાર આવ ને! બાબરિયા! આ બે કાગળ સયાજીગંજ પોષ્ટ ઑફિસમાં નાખી આવ પૂછયા તો કહે : “એ તો ખુદાને દરબાર પહોંચી ગઈ.” તો! બાબરિયા આ લુગડાં ધોબીને ત્યાં ઈસ્ત્રી કરાવી આવ તો! ભાતભાતનાં બાબરીઓ જ્ઞાતિએ કોણ હતો, ભારતના કયા પ્રદેશનો રહીશ હતો અને અનેક કામ બાબરિયો, બાબરા ભૂતની જેમ કરતો ને એને એનો બદલો મળી વડોદરામાં ક્યારે આવેલો એની મેં કદાપિ પૃચ્છા કરેલી નહીં પણ મારે મન એ રહેતો-નગદમાં ને ખાવામાં.
સાચો ઈન્સાન હતો. બાબરીઆ સંબંધે આ લખતાં પહેલાં મેં મારા દીકરાને પૂછયું એકવાર રજાના દિવસે અમારા એપાર્ટમેન્ટના ચોકમાં મારાં ત્રણ સંતાનો ને તો કહે: “બાબરીઓ હવે ક્યાંય જોવામાં આવતો નથી. સંભવ છે કે ગુજરી પણ પ્રો. સાળવીની દીકરી કેરમ રમતાં હતાં ને પાસેથી દીવાલ કૂદી પેલી નૂર ગાંડીએ ગયો હોય !” શરીરથી ભલે બાબરીઓ ગુજરી ગયો હોય પણ અદ્યાપિ એ મારી બાળકોની પાસે આવીને કેરમનો ઉલાળિયો કર્યો ને વિચિત્ર પ્રકારનું વર્તન કરવા સ્મૃતિમાં જીવતો છે.
Printed & Published by Nirubahen subodhbhai Shah on behalf of Shri Mumbal Jain Yuvak Sangh and Printed at Fakhri Printing Works. 312/A. Byculla Service Industrial Estate, Dadali Konddey Cross Road, Byculla, Mumbal-400 027.And Published at 385, S. V.P. Road, Mumbal-400 004. Editor: Ramanlal C, Shah.
3 કd:
