________________
ડિસેમ્બર, ૨૦૦૩
પ્રબુદ્ધ જીવન
દાનવીર ઝેલ કાવિન્સકી
નડૉ. મહેરવાન ભમગરા
ઝેલની ફિલસૂફી એવી છે કે ઈશ્વર-કૃપાથી આપણને કોઈ બાહ્ય
કેટલાક સમય પહેલાં હું અમેરિકામાં ફિલાડેલ્ફિયા શહેરમાં હતો ત્યારે ૨૪ ઓગષ્ટ ૨૦૦૩નાં 'ફિલાડેલ્ફીઆ ઈન્કવાયરર' દૈનિકમાં સાનંદ-આશ્ચર્ય થાય એવા સમાચાર વાંચવા મળ્યા. અબજોપતિ બિલ ગેટ્સની સખાવત વિષે જે ચાર વર્ષ પહેલાં વાંચેલું, તેની યાદ સ્મૃતિ-સંપત્તિ, યા આંતરિક સંપદા, વિપૂલ પ્રમાણમાં મળી હોય, તો તેમાંથી પટલ પર ફરી એક વાર છવાઈ ગઈ. એક નવા દાનવીરનું નામ બને તેટલી વધુમાં વધુ, આપણે સાર્વજનિક લાભાર્થે–બહુજન હિતાય ! જાળાવા મળ્યુંઃ ઝેલ કાવિસકી ! પેન્સિલવાનીનાં જેસ્કિનટાઉનના બહુજન સુખાય ! –દાન કરવી જ જોઈએ. બુદ્ધિમત્તા હોય તો તે, અને આ ધનાઢો. પોતાની લગભગ બધી સંપત્તિ-કરોડો ડોલર્સ પોતાનાં ધનમના હોય તો તે, બધું જ ખેંચી દેવું, એમાં જ આપણા જીવનની મા-બાપ અને અંગત મિત્રોની અનિચ્છા છતાં દાનમાં આપી દીધી ધન્યતા છે. પિતા ઈરવિંગ અને માતા રીકા, જો કે દીકરા ઝેલની વધુ છે! સગાસંબંધીઓની નારાજગી સમજી શકાય એમ છે, કારણ કે પડતી દાન-વૃત્તિ પસંદ કરતાં નથી, પરંતુ એલે જોયું-જાણવું છે કે હજી ઝેલની પોતાની ઉંમર ફક્ત ૪૮ વર્ષની જ છે. જો કે ઘરમાં સંપત્તિની રેલમછેલ વચ્ચે ઊછરેલાં સંતાનો સામાન્ય રીતે મા-બાપના ડૉક્ટર પત્નીની થોડી આવક છે, પરંતુ ૭ થી ૧૧ વર્ષની ઉંમરના ચાર પૈસા ખોટે રસ્તે વેડફી નાખતાં શૌય છે; એનો સદ્ઉપયોગ નહિ, બાળકોનો ઉછેર અને ભણતર ઉપરાંત કદાચ અણધા બીજા ખર્ચ દુર્વ્યય જ કરતાં હોય છે. વળી ઝેલનો જાત અનુભવ પણ એવો રહ્યો કાવિન્સકી પરિવારને ભવિષ્યમાં મુશ્કેલીમાં મૂકી શકે એમ છે. આકે કુટુંબ એક મધ્યમ વર્ગની કોલોનીમાં વસે છે, અને બાળકો ઓછી ફીવાળી પબ્લિક સ્કૂલમાં જ ભણે છે. પત્ની એમિલી પોતાની ઢાક્ટરી પ્રેક્ટીસ પાર્ટ-ટાઈમ જ કરી શકે છે, કારણ એણે બાળકોને પણ સંભાળવાનાં છે. આ પરિવાર પાસે ગાડીઓમાં બે મીની વાન—તે પણ જરીપુરાણો! —સિવાય કોઈ વાહન પણ નથી; કુટુંબ હંમેશ સાદું જીવન ગુજાર્યું છે; ખોટો ખર્ચ કે વૈભવ-દેખાડી કદી કર્યો નથી.
રિોધન પદી મા-બાપનાં ત્રણા બાળકોમાંનો એક, એલ નાની ઉંમરથી જ કોમ્યુનિઝમ, નાગરિક-હક્ક-લાત વગેરે તરફ એના પિતાશ્રી ઈરવિંગ, જે આજે ૮૮ની ઉંમરના છે, તેમને કારણે ખેંચાયો હતી. ૧૯૭૫ થી આઠ વર્ષ સુધી ઝેલે ઈમોશનલી ડિસ્ટર્બડ· બાળકોની એક શાળામાં શિક્ષક તરીકે કામ કર્યું હતું. ત્યાર પછી એણે રીનેસાં સાહિત્યનો ઊંડો અભ્યાસ કરી, યુનિવર્સિટીમાં ડૉક્ટરેટની પદવી મેળવી. ૧૯૮૪માં એની મોટી બહેન ફેફસાંના કેન્સરથી મૃત્યુ પામી, તેનો અને ભારે આપાત લાગ્યો, અને એવા રોગોની રોકઠામ માટે પોતે કોઈક સંશોધન કેન્દ્ર સ્થાપી શકે તો સારું, એવા વિચારો અને
૧૧
આવવા લાગ્યા.
યુનિવર્સિટીમાં લેક્ચરરશિપ મળી ત્યારે એક વેળા એ યુનિવર્સિટીનાં ૐ જ અમુક મકાનો, જે કોઈક કારણે વેંચવા મૂકાયાં હતાં, તે ઝેલે, અકાાજ, ક્યાંથી રકમ ઉધાર લઈ, સસ્તે ભાવે ખરીદી લીધાં. થોડા સમય પછી એ જ મકાનોની કિંમત ખૂબ જ મોટી અંકાઈ, ત્યારે એ વેચી દઈને ઝેલે પંચાસ લાખ ડોલર્સ એક જ સોદામાં કમાઈ લીધા! એ જો કે સંપત્તિ કે ધન-સંગ્રહમાં જરાય રસ ન હતો, છતાં જેલ પછીથી લેક્ચરર મટીને રીઆલ્ટ૨ જમીન, મકાનની લે-વેચના વ્યવસાયવાળો બની ગયો! નબની મારીને કારરી એ લાખો ડોલર્સ વર્ષોવર્ષ કમાનો રહ્યો. ઝલની આકાંક્ષા એક જ હતી, ખૂબ દીલત કમાઈને કુબેરપતિ થવું, અને પછી એ બધો ખજાનો દાનમાં વહેંચી નાખવો! ઘરમાં એ સંઘવો નહિ ! પત્ની એમિલીની સલાહ માની ઝેલે પોતાનાં ચાર બાળકોના નિર્વાહ, અભ્યાસ આદિ માટે તો બવરા કરી જ લીધી, પરંતુ ત્રીસ મિલિયન ડોલર્સ જેવી માતબર રકમ ઔહાય સ્ટેટ યુનિવર્સિટીની સ્કૂલ ઓફ પબ્લિક હેલ્થને આમજનતાનાં સ્વાસ્થ્ય
સુધાર કાજે દાનમાં આપી દીધી. વળી એણે મંદ-બુદ્ધિનાં બાળકો માટે પણ મોટું દાન કર્યું.
જેમ જેમ એ સખાવત કરતો ગયો તેમ તેમ એને અંદરથી એક અદ્ભુત શાંતિનો, હળવાશનો, અનુભવ થતો રહ્યો. સાત વર્ષથી એ એક મધ્યમ કદનાં, દઢ લાખ ડોલર્સમાં ખરીદેલાં ઘરમાં જ રહે છે; અને ફક્ત પચાસ હજાર ડૉલરની વાર્ષિક આવક પર, કુલ છ જણનાં કુટુંબનો નિર્વાહ થઈ રહ્યો છે. ઝેલને મન લહાણ, યાને ધનપ્રાપ્તિનું કોઈ મહત્ત્વ જ નથી, જો એ લહરાની પાછળ લહાણી, યાર્ન દાન આપવાની તક આપણે જતી કરીએ!
!
ધ-લાલસા મુક્ત ઝેલને કેટલાંય વર્ષોથી એક બીજો વિચાર પા તાવતો હતો: કેમ બ્લડ ડોનેશન થઈ શકે છે, તેમ મારી એક કિડની ડોનેટ કેપ ન કરું?' અબત્ત, આ વિચાર, આપાને-કે કોઈને પણ કદાચ ગાંડપણ જેવો લાગે, પરંતુ ઝેલને નહોતો લાગતો ઝેલનો ખાસ મિત્ર કાહન પણ આ વિચારથી રાજી ન હતો. પત્ની અને મા-બાપની જેમ કહને પણ ઝેલને સમજાવવા પ્રયત્ન કર્યો કે 'તારે તો પત્ની ઉપરાંત ચાર બાળકી છે! કાલે ઊઠીને કદાચ એમાંના કોઈ બાળકને જ તારી કિડનીની જરૂર ઉભી થાય, તો તે કારણો પણ નારે કિડની-દાન કરવાની ઉતાવળ તો ન જ કરવી જોઈએ!' કેટલીક ઈસ્પિતાલોએ પણ એની કિડની કાઢવા માટે ના પાડી; ક્યાંક તો એ ગાંડો કે ચક્રમ તો નથી થઈ ગયી તે જાણવા માટે સાઈકીઆટ્રીસ્ટો દ્વારા પણ તપાસ કરાઈ ! માનવ-ઈતિહાસમાં એવા કોઈપા ધનપતિનો ઉલ્લેખ નથી જેણે પોતાની આર્થિક સંપદા તો સાર્વજનિક ભલા માટે દાન કરી દીધી હોય, તદુપરાંત પોતાનાં શરીરના એક અતિ આવશ્યક અંગનું દાન જીવતાજીવત (મરણોત્તર ની 12 કોઈ ત્રાહિત વ્યક્તિ (સગું-સંબંધી નહિ !) માટે કર્યું હોય | ‘આલ્બર્ટ આઈન્સટાઈન' નામના મેડિક્લ સેન્ટરમાં સેલની શારીરિક અને માનસિક સ્વસ્થતાની આકરી તપાસ કરાયા પછી, ૨૨-૭-૦૩ને દિવસે એની એક કિડની કાઢી લેવાઈ, અને તેને એક ત્રીસ વર્ષની મહિલા નામે હોર્નલ રીડની બગડેલી કિઠનીને સ્થાને 'ટ્રાન્સપ્લાન્ટ' કરાઈ. બન્નેનાં ઓપરેશનને મહિનો થઈ ગયો ત્યારનો રિપોર્ટ હતો કે બન્ને સ્વસ્થ છે ! ૉર્નલ રીતને મન તો તે સ્વાભાવિક રીતે જ ભગવાન-સ્વરૂપ બની ગયી છે, ભલે ઝેલ બીજા અને ચક્રમ માનતા હોય ! બીજી બાજુ ડોર્નલ રીડ પણ સ્વપ્નશીલ છે; ઝેલની મદદથી જ એણે તરછોડાયેલી સ્ત્રીઓ અને બાળકો માટે
.
