________________
સપ્ટેમ્બર, ૨૦૦૩
પ્રબુદ્ધ જીવન
રૂઢિર્બલીયાસી
| ડૉ. બિપિનચંદ્ર હીરાલાલ કાપડિયા (ગતાંકથી સંપૂર્ણ)
કર્મોનો ચૂર્ણો, નાશ ન કરતાં માત્ર આંશિક નાશ (દ્રવ્ય નિર્જરા) કર્યા કરે મોહ અને અજ્ઞાનના મિશ્રણરૂપ ઉદયજન્ય કર્મથી પતન પામીને તો આશ્રવ-બંધની પ્રવૃત્તિથી ફરીથી કર્મોનું આવાગમન, બંધન ચાલુ જીવ જેવી રીતે સીડી પરથી પગ લપસતાં ઠેઠ નીચે સુધીનું પતન થાય થઈ જાય. જે પ્રક્રિયા અનાદિકાળથી જીવ કર્યા જ કરે છે. થોડીક તેમ જીવ પંચેન્દ્રિય જેવી ઉચ્ચ જાતિમાંથી એકેન્દ્રિય જેવી નિમ્નતમ નિર્જરા કરવાથી ફરીથી વિષય, કષાયાદિથી કર્મો બંધાય અને ઉદયમાં અવસ્થાએ પહોંચે છે. જેવી રીતે દંડક ગ્રંથમાં કહ્યું છે કે દેવલોકના દેવો આવેલાં કર્મોનો વિપાક, પરિણામ ભોગવવાં પડે છે. અકામ નિર્જરા ઊંચી ગતિમાંથી પડી એકેન્દ્રિય જાતિના પર્યાયો જેવાં કે હીરા, મોતી, કરનારાં પણ આંશિક નિર્જરા કરે છે; અને સકામ નિર્જરા કરનારા સોના, ચાંદી રૂપે જન્મ લે છે. જેમાંથી ફરી દેવલોકે જન્મ લેવામાં પણ આંશિક નિર્જરા કરે છે. જ્યારે સર્વાશમાં સંપૂર્ણ સમૂલ કર્મક્ષય થઈ સંખ્યાત કે અસંખ્યાત જન્મો લાગે. તેથી મહાપુરુષોએ કહ્યું છે કે મોહનીય જાય ત્યારે આત્મા કર્મપાશમાંથી સર્વથા મુક્ત થઈ જશે. એ તેનો વાસ્તવિક કર્મ ઓછું કરવા યા જીતવા માટે પુરુષાર્થ કરવો જોઇએ. ઉપાધ્યાય શ્રી ખરેખરો મોક્ષ છે. નવ તત્ત્વો જીવ, અજીવ, પુષ્ય, પાપ, આશ્રવ, યશોવિજયજી મહારાજે લખ્યું છે કે :
સંવર, બંધ, નિર્જરા અને મોક્ષમાં મોક્ષ માટે ધજા ફરકાવનાર તત્ત્વ જે ચેતન જ્ઞાન અજુવાળિયે, ટાળિયે મોહ સંતાપ રે,
આઠમું છે તે મોક્ષ માટેનું આગવું શ્રેષ્ઠ સ્ટેશન છે. ચિત્ત ડમડોળતું વાળિએ, પાળિયે સહજ ગુણ આપ રે.
આજ સુધી આત્માએ એવી પ્રબળ, પ્રકૃષ્ટ શકિતનો ઉપયોગ કર્યો આપણી આરાધના મોહનીય કર્મના ક્ષય કરવાના લક્ષ્યવાળી હોવી નથી તેથી કર્મો બલિષ્ઠ રહ્યાં. ખરેખર તો મૂળભૂત ૮ કર્મો અને તેની જોઈએ તો દહાડો પાકે. મોહનીય કર્મના મુખ્ય ચાર સ્તંભ તે (૧) ૧૫૮ પ્રવૃત્તિઓની સેના બલિષ્ઠ હોવા છતાં પણ આત્મા નિર્બળ કમજોર મિથ્યાત્વ મોહનીય, (૨) કષાય મોહનીય, (૩) નોકષાય મોહનીય અને રહી પરાજિત થતો ગયો. કિંકર્તવ્યમૂઢ બની દબાઈને ચૂપ રહ્યો, તેથી (૪) વેદમોહનીય. મિથ્યાત્વ મોહનીય કર્મથી આત્માની શુદ્ધ શ્રદ્ધા, કર્મો આત્મા પર ચડી બેઠાં, ગળું દબાવી દીધું. કર્મો જડ છે, પદગલિક સમ્યગદર્શન ઢંકાઈ જવાથી રાગ-દ્વેષરૂપ કષાયોની પ્રવૃત્તિ થાય છે. છે, પરમાણુરૂપ છે. જ્યારે આત્મા આમ સમજશે કે હું ચેતનાશક્તિ, શાંતિ, સંતોષ, ક્ષમા, નમ્રતા, ઋજુતા, સરળતાદિ ગુણો રાગ, દ્વેષ, જ્ઞાનાદિ ગુણવાન છું; અનંત શક્તિ, અનંત જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, ક્રોધ, માન, માયા, લોભાદિ કષાયો વડે નાશ થાય છે. માટે સાધનાનું વીર્ય, અવ્યાબાધ સુખે સુખી છું. પુદ્ગલો, નાશવંત, ક્ષણિક છે, જડ લક્ષ તથા હેતુ આવરણો દૂર કરવાનો અને ગુણો પ્રગટ કરવાનો છે. તે છે, તાકાત વગરનાં છે કે તે મને પરેશાન કરે. આજદિન સુધી હું માટે અશુદ્ધિ દૂર કરવી રહી અને આત્માના ગુણો પ્રગટ કરવા એ જ અંધારામાં અથડાતો, કૂટાતો રહ્યો, પરંતુ હવે હું અનંત જ્ઞાન-દર્શનાદિ સાધનાની ચાવી છે. તે માટે ૧૪ ગુણસ્થાનો પર ક્રમિક ચઢતાં જ રહેવું શક્તિનો સ્વામી છું, જડ નાશવંત, ક્ષણિક શું મને પરેશાન કરી શકે? નિતાન્ત આવશ્યક છે.
તે મારા શત્રુ છે, મિત્રો નથી. અત્યાર સુધી વિષય-કષાય, રાગ-દ્વેષ, મોહનીય કર્મની વધારે પ્રવૃત્તિથી અન્ય સર્વ કર્મોનો બંધ થાય છે, જે મોહાદિથી ઝુક્યો. હવે સાવધાન, સાવચેત થઈ એવો પ્રબળ, પ્રચંડ કર્મો પણ ગાઢ અને ભારે બંધાય છે. પૂ. વીરવિજયજીએ મોહનીય પુરુષાર્થ કરવો છે કે જેથી એમના પાશમાંથી, બંધનમાંથી છૂટી, મુક્ત કર્મની પૂજાની ઢાળમાં દુહાઓ દ્વારા તે પ્રતિપાદિત કર્યું છે. થઈ પરમધામ, અંતિમ લક્ષ્ય મોક્ષમાં પહોંચી જાઉં. યા હોમ કરીને
આત્મા અને કર્મ વચ્ચે સતત યુદ્ધ ચાલી રહ્યું છે. આત્મા પોતે રાજા કર્મની સામે યુદ્ધના મેદાનમાં ઝુકાવે તો જરૂર પૂર્ણ વિજય હાંસલ કરીને છે, સંતોષરૂપી મુખ્યમંત્રી છે. સમક્તિરૂપી માંગલિક તે સરસેનાપતિ સિદ્ધ, બુદ્ધ, મુક્ત બને જ. છે. પાંચ મહાવ્રતો રૂપ પાંચ મહાસામંતો તેની સાથે રહે છે. માર્દવરૂપી આપણને શું મળ્યું છે તે વિચારીએ. પાંચ સકારો મળવા દુર્લભ છે હાથી સાથે ચાલે છે. ચરણ-ચિત્તરી અને કરણચિત્તરીની પાયદળ છે. જેવા કે (૧) સારી સંપત્તિ-સદ્ધવ્ય, (૨) સારા કુળમાં જન્મ, (૩) સેનામાં વ્રત, નિયમ, તપ, પચ્ચકખાણ, તપશ્ચર્યા, જપ, ધ્યાનાદિની સેવા સિદ્ધક્ષેત્રનાં દર્શન (કહે છે કે અભવી જીવ તે ન કરી શકે, જેનાથી ઘણી વિશાળ છે. તેનો સેનાની શ્રુતબોધ છે. જીવરાજા ૧૮ હજાર શીલાંગ ભવી કે અભવીનો નિર્ણય કરી શકાય છે.) (૪) સમાધિ અને (૫) રથ પર આરૂઢ થઈને ચારિત્ર યુદ્ધના મેદાનમાં મોહરાજા સાથે લડાઈ ચતુર્વિધ સંઘની પ્રાપ્તિ. કહ્યું છે કે : આદરે છે. બંને વચ્ચે અધ્યવસાયરૂપી બાણોની વર્ષા થાય છે. વારાફરતી સદ્દવ્યં સકુળે જન્મ સિદ્ધક્ષેત્ર સમાધયઃ | બંનેની હારજીત થતી રહે છે. મોહરાજાના ૧૩ કાઠીયાઓ પણ ખૂબ સંઘઋતુર્વિધો લોકે સકારા પંચ દુર્લભાઃ || પ્રબળ હોય છે. જો આત્મા પુરુષાર્થથી લડે તો જીતી શકે છે. મોહપાશમાંથી શ્રી મહાવીરસ્વામીના સ્તવનમાં (ગિરૂઆરે ગુણ તુમ તણu) શ્રી છૂટી જઈ કેવળજ્ઞાનાદિ પામી સદાને માટે મોક્ષે જઈ શકે છે. તે જીત થવા યશોવિજયજી કહે છે: માટે મહાપુરુષોએ અધ્યાત્મનો માર્ગ અને સાધના બતાવી છે.
વાચક જરા કહે માહરો તું જીવ જીવન આધારો રે. અત્ર યુદ્ધના મેદાનમાં આત્મા અને કર્મ બે પ્રતિદ્વન્દી અને પ્રતિસ્પર્ધી તેથી પ્રભુદર્શન અને પ્રભુની શ્રદ્ધાપૂર્વક સાચી ભક્તિ મોક્ષ માટેનો છે. અનંતકાળથી ચાલતા આ યુદ્ધ માટે શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે “કúવિ અનુકૂળ અને અદ્વિતીય માર્ગ છે. બલિઓ કમ્મો કWવિ બલિઓ આપ્યાં. જ્યારે કર્મ બળવાન બને છે પ્રભુદર્શનનું મહત્ત્વ, ગૌરવ તથા ઉપયોગિતા સુંદર રીતે રજૂ કરાઈ ત્યારે આત્માને પાડી ચિત્ત કરે છે, પરંતુ જ્યારે આત્મા બળવાન, પ્રબળ, છે, જેમ કે: શક્તિશાળી, સામર્થ્યવાળો બને છે ત્યારે કર્મો સમાપ્ત કરી કર્મપાશમાંથી છે પ્રતિમા મનોહારિણી દુઃખહરી (સુખકરી) શ્રી વીરજિનંદની મુકત થઈ સદાને માટે પરમધામ, અંતિમ લક્ષ મોક્ષ પામે છે. પરંતુ
XXX
