________________
..
પ્રબુદ્ધ જીવન
પુદ્દગલનું બનેલ ઔદારિક ખોળિયું ધારણ કરાયેલ છે. આ ખોળિયા દ્વારા મારા આત્મા ઉપર ઉપકાર એ થયો છે કે આ ખોળિયામાં રહે રહે મારા આત્માને ચરમ તીર્થપતિ વર્તમાન શાસનપતિ મહાવીર સ્વામીજી પ્રભુનો કાળ ભલે ન મળ્યો પણ ક્ષેત્ર તો મહાવીર પ્રભુજીનું જ મળ્યું અને એ ક્ષેત્રમાં પણ પાછું મહાવીર સ્વામીજીનું જિનશાસન મળ્યું. એ જિનશાસનમાં વીર જિનેશ્વરની ઉજળી પરંપરામાં આવેલ વીરપ્રભુના નિગ્રંથ સદ્ગુરુઓનો સંયોગ થયો જે સદ્ગુરુઓના શ્રીમુખે વીપ્રભુની વીરવાણીનું, જિનવાણીનું અમૃતપાન આસ્વાદવા મળ્યું. પ્રતીતિ ભલે નથી થઈ પણ શાબ્દિક, બૌદ્ધિક, હાર્દિક સમ્યગ્ સમજ તો પ્રાપ્ત થઈ છે કે શીરનીર જેમ ભેળા થયેલ, એકમેક બનેલ દેખાતા દેશ અને આત્મા જુદા છે અને એને જુદા પાડી શકાય છે, જેમ ખાણમાંથી મળી આવતાં અશુદ્ધ રજતસ્કંધ કે સુવર્ણસ્કંધને ભઠ્ઠીમાં નાખી, તપાવી, ઓગાળી અશુદ્ધિઓ દૂર કરી શુદ્ધ ધનસ્વરૂપ ચાંદી અને સુવર્ણ પ્રાપ્ત કરી શકાય છે.
જૂન, ૨૦૦૩
છે.
આત્મપ્રદેશોને ઘનીભૂત કરી અયોગી થવાની સહજ થતી પ્રક્રિયા પંચભૂતની બનેલ આ કાયા વનસ્પતિ એટલે કે શાકભાજી, ફળફળાદિ, ધાન્યના સહરાથી વધે છે અને ટકે છે, અવકાશ કહેતાં આકાશમાં રહીને પૃથ્વીમાંથી પૃથ્વી તત્ત્વ, વર્ષાદિ સિંગન વ્યવસ્થાથી જલ તત્ત્વ, સુપ્રકાશથી અગ્નિ તત્ત્વ અને વાયુના પીંછાથી વાયુ તત્ત્વ ગ્રહો કરવા વડે વનસ્પતિ, કે જે પણ સંવેદનશીલ હોવાથી જીવ તત્ત્વ છે, તેનો પરિપાક થાય છે.
એ વનસ્પતિ જે શાકભાજી માન્યાદિ છે તેની વાનગી બનાવવાની રસોઈની પ્રક્રિયામાં પાછી પંચ મહાભૂતની જ સહાય હોય છે. રસોઈ રોપવામાં વપરાતું પાત્ર એ પૃથ્વી તત્ત્વ છે જેને આકાશમાં રાખીને, વાયુની મદદથી અગ્નિ પ્રગટાવી અગ્નિથી તપાવી, તેલ, ઘી, જલાદિના માધ્યમથી પકાવીને ખાદ્ય વ્યંજન (વાનગી) તૈયાર કરાતા હોય છે. આવા આ તૈયાર કરાયેલા આહારના ગ્રહણાથી દેહ વધે છે અને ટકે છે જે સહુના વનાનુભવની વાત છે.
અંતે આત્મા દેહથી છૂટો પડી જતાં પાછળ રહી ગયેલ ખોખાંને કે ખોળિયાને પંચભૂતને જ હવાલે કરાય છે. અગ્નિ-સંસ્કાર વડે દેહને દાહ દઈ અગ્નિ તત્ત્વને સોંપાય છે. દફનવિધિ દ્વારા દન કરવા વર્ક પૃથ્વી તત્ત્વને સોંપવામાં આવે છે. જલારણ કરવા દ્વારા જલ તત્ત્વને હવાલે કરાય છે તો જંગલમાં યાગ કરી દેવા દ્વારા કે ોખમમાં મૂકવા દ્વારા વાયુ અને આકાશરૂપ વાતાવરણને હવાલે કરાય છે.
તુષ્ટિ-પુષ્ટિ કરનાર પંચમહાભૂત કોપાયમાન પધા થાય છે અને ત્યારે હોનારત સર્જાય છે. ધરતી એટલે પૃથ્વી તત્ત્વનો કોપ ભૂકંપ લાવે છે. જલ તત્ત્વનો કોપ જયરેલમાં પરિણમે છે, અગ્નિતત્ત્વ કોપાયમાન થતાં દાવાનલમાં ભડ ભડ બાળે છે, વાયુ તત્ત્વ કોપાયમાન થતાં વાવાઝોડા રૂપે વિનાશ વેરે છે, તો આંકાશ તત્ત્વ રોગગળા રૂપે એના પ્રકોપને પ્રદર્શિત કરે છે..
આમ દેહધારી આત્મા દ્વારા એની અશુદ્ધાવસ્થામાં વિકૃત વૈભાવિ દશામાં પુદ્ગલ એટલે પંચમહાભૂતને ગ્રહણ કરવાની અને છોડવાની અર્થાત્ મેળવવાની અને મૂકવાની રમાતી રમતનું વિષચક્ર. એમાંથી છૂટવાનો એક માત્ર ઉપાય દેહ ધારણ નહિ કરવો તે છે. અર્થાત્ નિર્વાણ પ્રાપ્ત કરવા દ્વારા અશરીરી અજન્મા બનવું.
દેહ પુદ્ગલથી બનતો, વધતો અને ટકતો હોવાથી આહાર એ દેહધર્મ છે જ્યારે આત્મા એના શુદ્ધ સ્વરૂપમાં અણ્ણાહારી છે, કારણ કે તે એના શુદ્ધ પરમાત્મ સ્વરૂપમાં અદેહી, અશરીરી, અનામી, અરૂપી, અમૂર્ત છે. સાથે તે અગુરુલઘુ, અવ્યાબાધ, અવિનાશી, અનંત દર્શન, અનંત જ્ઞાન, અનંત સુખ, અનંત વીર્ય સ્વરૂપ છે.
દેહ એ તો આત્મા ઉપરનું વળગણ છે, દબાણ છે, તાણ છે, શુદ્ધિ છે, કોક છે, ડાય છે. અનાદિના રાગદ્વેષે કરીને કર્મનેષ્ટિત થયેલો આત્મા સૂક્ષ્મ એવાં તેજસ કારણ શરીર રૂપ અશુદ્ધિને સાથે અને સાથે લઈને ચોર્યાસી લાખ યોનિરૂપ ભવાટવિમાં ભટકતો ભવભ્રમણ કરી રહ્યો છે અને બહારમાં ઔદારિક કે વૈક્રિય પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરી સ્થૂલ એવાં ઔદારિક કે વક્રિય શરીર ધારણ કરી દશ્યમાન થઈ ચેષ્ટાથી અંદરની વૃત્તિઓને બહારમાં પ્રવૃત્તિરૂપે પ્રકાશી ફરી ફરી કર્મવેષ્ટિત ઈ રહ્યો છે.
એ જ પ્રમાણે તપધર્મના સેવનથી આત્માને તપાવી, અરિહંત સિદ્ધના ચરણનું શરણ સ્વીકારી એમના ચરણે દેહના ‘હુંકાર’ અને મનના ‘અહંકાર' અહમને ઓગાળી ‘અ ંમ્” બની ચિપન-આનંદશન સ્વરૂપ આત્મધનને પ્રાપ્ત કરી શકાય છે.
એ માટે જ જિનેશ્વર ભગવંતે ચાર પ્રકારનો દાન, શીલ, તપ, ભાવરૂપ ધર્મ પ્રકાશ્યો છે. દાન દ્વારા પર એવાં ગ્રહણ કરેલાં પરિગ્રહને છોડવા કહ્યું છે. શલ દ્વારા અમીનની ઈચ્છા કામનાને છોડવા સહિત વિષયસેવન અને અબ્રહ્મના સેવનથી દૂર રહી નિષ્કામ બની રહી પૂર્ણકામ પરિતૃપ્ત સંતૃપ્ત એટલે ઈચ્છારહિત-નિરીહિ થવા કહેલ છે. તે માટે દુર્ભાવથી દૂર રહી સદ્દભાવ વડે ધર્મભાવમાં રહી, સમ્યગુભાવ વર્ડ સ્વભાવમાં સ્થિત થવા જાવેલ છે. એ શક્ય તો જ બને કે દેહધ્યાસ તૂટે, દેહભાવ છૂટે, ધર્મભાવ જાગે, આત્મભાવ આવે, આત્મરમમાા થવાય, સ્વરૂપ સ્પર્શાય, સ્વરૂપ વેદાય અને સ્વરૂપસ્થ થવાય. આ માટે જ પ્રભુએ બાર પ્રકારનો તપધર્મ પ્રરૂપ્યો છે. એમાં છ પ્રકારનો તપ બામ છે અને છ પ્રકારનો તપ આપ્યંતર છે. બાહ્ય તપ કારણ છે. આત્યંતર તપ કાર્ય છે. કારણ સેવાય તો કાર્ય નિપજે.
પ્રભુ કહે છે કે ‘હે ચેતન ! હે ભવ્યાત્મા ! તારું શુદ્ધ સ્વરૂપ અાહારી છે માટે તું અનશન કર !' વર્તમાન કાળમાં આ ક્ષેત્રમાં આ પ્રાપ્ત કાયબળે પણ છ માસનું અનશન કરવા તો જીવ શક્તિમાન છે. પ્રભુએ સ્વયં છ માસના ઉપવાસ કરેલ પણ આપણા જેવાં જ કાયબળે નજીકના ભૂતકાળમાં મહાન શ્રાવિકા ચંપાબાઇએ દેવ, ગુરુ, ધર્મની કૃપાએ જગદ્ગુરુ હીરસૂરીશ્વરજીની નિશ્રામાં છ માસના ઉપવાસ કરી સમ્રાટ અકબરને બોધિલાભ થવામાં નિમિત્ત બનવારૂપ જબરજસ્ત શાસનપ્રભાવના કરતી હતી.
આત્માની શક્તિ અનંત છે અને આત્મા એના શુદ્ધ સ્વરૂપમાં તો અાહારી જ છે. એ અણ્ણાહારી સ્વરૂપની પ્રાપ્તિના લક્ષ્ય જ તપ ધર્મનું સેવન કરવાનું છે, પણ તે સ્વ કર્માનુસાર પ્રાપ્ત કાયબળ અને પ્રાપ્ત સંયોગ લક્ષમાં લઈ યથાશક્તિ કરવાનું છે.
તો તે ચૈતન શું છમાસી તપ કરીશ ? ભાવના છે, શક્તિ નથી, પરિણામ નથી. છ માસથી એકેક દિવસ ઓછો કરતાં પાંચમાસી પ વર્તમાનમાં મારા આ આત્મા દ્વારા ‘અ-બ-ક' નામધારી આ ઔદારિક કરીશ ? ભાવના છે, શક્તિ નથી, પરિણામ નથી. અરે હેઠો ઊતરતાં
