________________
પ્રબુદ્ધ જીવન -
જુલાઈ, ૨૦૦૩ ચમત્કારિક અનુભવો થતા જાય છે. શાળાના મિત્રો, શિક્ષકો વગેરેના એમના જીવનને કંઈક અંશે મર્યાદિત બનાવી દે છે. રસ્તામાં એકલા અનુભવો સાથે હેરીના પાત્રનું આલેખન એવું સરસ થયું છે કે વિદ્યાર્થીઓને ચાલતા નીકળવું તેમને માટે મુશ્કેલ બની જાય છે. એમ કરવા ગયા તો હેરી પોતાનો પરિચિત લાગે છે.
એમને જોવા માટે, હસ્તાક્ષર માટે પડાપડી થાય છે. ધક્કાળક્કીમાં પોતે “હેરી પોટર’માં લેખિકાની લેખનશૈલી એટલી રસિક, રોચક અને પડી જાય, ઈજા થાય, ક્યારેક તો હોસ્પિટલમાં જવું પડે એવા પ્રસંગો માર્મિક છે અને હેરી. ઉપરાંત એના મિત્રો, શિક્ષકો, વડીલો, વગેરેનું બને છે. સિનેમાના પ્રખ્યાત અભિનેતાઓ-અભિનેત્રીઓ રસ્તામાં એકલાં પાત્રાલેખન પણ એટલું સરસ થયું છે કે બાળકોને એ ગમી જાય અને જઈ શકતાં નથી. કોઈ દુકાને ખરીદી કરવા ઊભા રહી શકતાં નથી. એમાંથી પ્રેરક બોધ મળે એવું છે. આ નવલકથામાં જાદુઈ પથ્થર, ત્રણ એમના જીવનમાં ઘરબહાર ચાલતા જુવાની મર્યાદા આવી જાય છે. માથાવાળો રાક્ષસી કૂતરો, ઇચ્છાનું પ્રતિબિમ્બ પાડનાર અરીસો, વિસ્મૃતિ એશિયાના દેશોમાં મહાપુરુષોને જોવાની ઘેલછા હોય છે એટલી પાયાત્ય દર્શાવનાર લખોટો, ઊડતાં ઝાડુ, વિશ્વાસઘાત કરનાર માણસો પાસે દેશોમાં નથી. તો પણ એક વખત પ્રખ્યાત થયા પછી ચાહક વર્ગ, આવે તો તરત સંકેત કરનાર ભમરડો વગેરે વિવિધ પ્રકારની ચમત્કારિક પત્રકારો વગેરે વીંટળાઈ વળે છે. પછી સમુદ્ર કિનારે કે બગીચામાં વાતો બાળકોનો રસ સાથંત જાળવી રાખે છે.
ફરવા જઈ શકાતું નથી. બસમાં, લોકલ ટ્રેનમાં, મેટ્રોમાં એકલા મુસાફરી પાશ્વાત્ય દેશોમાં કોઈ એક ઘટનાનું બાળકોને જ્યારે ઘેલું લાગે છે ' કરવાનો આનંદ માણી શકાતો નથી. શ્રીમતી રોલિંગની પણ હવે એજ ત્યારે એનો પ્રસાર ચારે બાજુ ઝડપથી થાય છે. હેરી પોટર' નવલકથાનો દશા થઈ છે. એમને પોતાનું શાંત અંગત જીવન જીવવું છે, પણ બાહ્ય પ્રભાવ પણ બાળકો ઉપર પડ્યો છે. હેરી પોટર જે જાતનાં જાડા ઢગલાબંધ આવતી ટપાલો, ફેક્સ, ઈ-મેઈલ, ટેલિફોન આ બધાંનો કાચનાં કાળી ગોળ ફ્રેમવાળા ચશ્માં પહેરે છે એવાં ચશમા કંપનીઓ ત્રાસ ચાલુ થઈ ગયો છે. બનાવવા માંડી છે અને ઘણાં બાળકો એવાં ચશ્મા પહેરવા લાગ્યા છે. હેરી પોટર”નો પહેલો ભાગ ૩૦૦ પાનાંનો હતોપરંતુ એની હેરી પોટર બ્રાન્ડના ટી શર્ટ, રમકડાં વગેરે પ્રચલિત થયાં છે. એવા જ લોકપ્રિયતા વધતાં બીજો ભાગ લગભગ સાડા ત્રણસો પાનાંનો થયો. પ્રકારની પાર્ટીઓ ગોઠવાય છે. કોઈક બાળક તો હેરી પોટર જેવાં ત્રીજો સાડા ચારસો પાનાનો, ચોથો સાડા સાતસો પાનાંનો અને આ કપડાં પહેરી રાતને વખતે દાદરા નીચે સૂઈ જાય છે. ટી.વી. વગેરેને પાંચમો ભાગ નવસો પાનાંનો થયો. લેખિકાને પણ લખવાનો ઉત્સાહ લીધે ઘટતી જતી વાંચનપ્રવૃત્તિના આ સમયમાં આ નવલકથાએ અનેક વધ્યો છે એ વધતી જતી આ પૃષ્ઠસંખ્યા જોતાં પણ જણાય છે. હવે બાળકોને વાંચતાં કરી દીધાં છે.
પછીના બે ભાગ પણ એ જ રીતે દળદાર બનશે એવી અપેક્ષા છે. ‘હૅરી પૉટર'ના પાત્રના સર્જને શ્રીમતી રોલિંગના જીવનમાં અસાધારણ, શ્રેણીબદ્ધ નવલકથા લખનાર લોકપ્રિય લેખકની આ ખાસિયત હોય છે. આશ્ચર્યચકિત કરે એવો ભાગ્યપલટો આણ્યો છે. શ્રીમતી રોલિંગ સાધારણ પ્રથમ ભાગ પછી શ્રીમતી રોલિંગે પ્રકાશકો સાથે જે કરાર કર્યા હતા. આર્થિક સ્થિતિનાં મહિલા હતાં. સ્કોટલેન્ડનાં હોવાથી કરકસરનો ગુણ તેમાં નવલકથા લખવાની સમયમર્યાદા પણ રાખવામાં આવી હતી. એથી એમનામાં પહેલેથી હતો. વાંચનનાં તેઓ શોખીન હતાં. પહેલા પતિ એમને સમયના બોજા હેઠળ લખવું પડ્યું છે, ઉતાવળ કરવી પડી હોય સાથે છૂટાછેડા લીધા પછી પોતાની પુત્રી જેસિકાને ઉછેરતાં ઉછેરતાં એવું બન્યું છે. એથી જ એમણે પાંચમા ભાગ વખતે પ્રકાશકોને જણાવી ફાજલ મળેલા સમયમાં એમણે ઘરમાં આ નવલકથા લખવાનું ચાલુ કર્યું. દીધું છે કે હવે પછીના ભાગ તેઓ સમયમર્યાદાના બંધન વગર લખશે. સરકાર તરફથી આર્થિક સહાય (Welfare) એમને મળતી હતી. પરંતુ લોકપ્રિય થઈ ગયેલા લેખકોને પછી પ્રકાશકોના તકાદાને કાર સરસ સાત ભાગમાં લખવા ધારેલી નવલકથાના પહેલા ભાગે એમને અસાધારણ લખવાને બદલે ઘસડતા થઈ જવું પડે છે. લોકપ્રિયતાનું આ એક મોટું સફળતા અપાવી અને તેઓ ધનાઢ્ય બની ગયાં. ત્યારપછી ૩૭ વર્ષની ભયસ્થાન છે. વયે એમણે પોતાનાથી છ વર્ષ નાના મુરે નામના યુવાન સાથે લગ્ન કર્યા “હેરી પોટર' નવલકથાની સર્વત્ર પ્રશંસા જ થઈ છે એવું નથી. અને એમને એક દીકરો થયો.
| કેટલાક વિવેચકો એમ માને છે કે આવું સાહિત્ય તત્કાલીન અ-િસિદ્ધિન ‘હેરી પોટર’ના બીજા-ત્રીજા ભાગ પછીથી એમની કીર્તિ ચોમેર વરે છે, પણ પછી એ એટલું જ ઝડપથી ભુલાઈ જાય છે. અડધી પ્રસરી અને પુસ્તકની રોયલ્ટીમાંથી તેઓ અણધાર્યું કમાતાં ગયાં અને પ્રસિદ્ધિ તો પ્રકાશકોની, દુકાનદારોની કરામતથી અને કૃત્રિમ વંટોળથી પાંચમા ભાગના પ્રકાશનથી તો એમણે ગ્રંથવેચાણનો વિશ્વવિક્રમ તોડ્યો. વધે છે. આ નવલકથામાં બાલભોગ્ય અંશોનું પ્રમાણ ઘણું છે. એટલું એક દાયકામાં જ શ્રીમતી રોલિંગ એટલું બધું ધન કમાયા કે આ વિદગ્ધ વાચકો અને વિવેચકો એનાથી એટલા આકર્ષાશે નાં. એક નવલકથાના પાંચમા ભાગના પ્રકાશન પછી તો એક અંદાજ પ્રમાણે શિક્ષિકાએ કહ્યું કે “હેરી પોટર’માં મને જરાય રસ નથી પડતો, પહા તેઓ બ્રિટનનાં મહારાણી એલિઝાબેથ કરતાં પણ વધુ શ્રીમંત બની મારા બધા વિદ્યાર્થીઓએ એ નવલકથા વાંચી લીધી હોય એટલું તેમની ગયાં છે. અઢળક ધન કમાતાં એમણે પોતાના વતન એડિનબર્ગમાં, સાથે વાતચીત કરવા માટે મારે ફરજિયાત એ વાંચી જવી પડે છે. એક લંડનમાં અને બીજે કેટલેક સ્થળે મોટો રજવાડી ઘરો ખરીદી લીધાં છે. પાદરીએ કહ્યું કે હેરી પોટર'થી બાળકોમાં ડાકણવિઘામાં કાંધશ્રદ્ધા ઘરનું રાચરચીલું, મોટરગાડી, વસ્ત્રપરિધાન એ બધું સારામાં સારું અને જન્મશે. આ અભિપ્રાયની સામે બચાવ પણ થયો છે. મોંઘામાં મોંઘું એમણો વસાવી લીધું છે.
પાશ્ચાત્ય સાહિત્યજગતમાં “બેસ્ટ સેલર’નો મહિમા ઘડાં છે. કોઇ અલબત્ત શ્રીમતી રોલિંગ કહે છે કે પોતે પ્રસિદ્ધિ કે પૈસા માટે લખ્યું પણ ગ્રંથમાં કંઈક સત્ત્વ હોય તો જ તે વધુ વેચાય. આમ છતાં પાશ્ચાત્ય નથી. પોતાને તો જેન ઓસ્ટીન જેવી એક સારી લેખિકા થવું હતું. પરંતુ સાહિત્ય-વિવેચકો જ કહે છે કે “બેસ્ટ સેલર’ એટલે ‘બેસ્ટ' જ એ ઈચ્છા હોય કે ન હોય, પૈસો અને પ્રસિદ્ધિ એમનાં ચરણોમાં આવીને નથી. આ તત્કાલીન ઘટના છે. જે પુસ્તક ત્રીજી, ચોથી પંએ પા. બેસી ગયાં છે. અતિપ્રસિદ્ધિ મહાપુરુષોને, મહાત્માઓને ઘણીવાર અકળાવે હોંશથી વંચાતું હોય તો એ પુસ્તકની ગુણવત્તા વધારે. હું પોટ છે. એમનું જીવન સહજ અને સરળ રહેતું નથી. ભક્તો-ચાહકોની તત્કાલીન સામર્થ્ય બતાવ્યું છે. આશા રાખીએ કે એ દીર્ધકાલીન મા બને ભીડ આરંભમાં ગમી જાય છે, અભિમાન પોષાય છે, પણ પછી એજ
1 રમણલાલ . શાહ
