________________
૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
ઊતરતાં ચોમાસી, ત્રિમાસી તપ કરવાની ભાવના હોવા છતાં શક્તિ નથી અને પરિણામ નથી. વર્તમાનમાં દોઢમાસી, બે માસીના તપ કરતાં ભાગ્યશાળી તપસીઓ જોવામાં આવે છે. એમનું જોઇ જોઇને પણ ભાવના થતી હોવા છતાં શક્તિ જણાતી નથી, પરિણામ આવતાં નથી. અરે ! મૃત્યુંજય તપ-માસક્ષમણે કંઈ કેટકેટલાં વ્યાત્માઓ નાનાં મોટાં કરતાં હોય છે તે જોઇને પણ ચાનક ચડતી નથી, પરિણામ આવતાં નથી, કાયબળ તેવું જણાતું નથી.
એ તો જવા દો પણ છૂટા છૂટા ૩૦ ઉપવાસ કે પછી ઊતરતાં ઊતરતાં ર૯, ૨૮, ૭, ૨૬, ૨૫, ૨૪, ૨૩, ૨૨, ૨૧, ૨, ૧૯, ૧૮, ૧૭ ઉપવાસ કરવાની ભાવના છે, પણ શક્તિ નથી, પરિણામ નથી. (૧૬ ઉપવાસ) ૩૪ ભક્ત, ૩૨, ૩૦, ૨૮, ૨૬, ૨૪, ૨૨, ૨૦, ૧૮, ૧૬, ૧૦૪, ૧૨, ૧૦, ભક્ત કરવાની ભાવના છે, પણ શક્તિ નથી, પરિણામ નથી.
અઠ્ઠમ, છઠ્ઠ ઉપવાસ (ભુતકાળમાં કર્યા હોય તો શક્તિ છે) કરવાની હોય ! ભાવના છે, શક્તિ છે પણ પરિણામ નથી.
આયંબિલ, નીવી, એકાસણું, બિરનું, અવ, પુરિમુ સાઢપરિસિ, પોરસી કરવાની ભાવના છે, શક્તિ છે, પરિણામ નથી.
નવકારશીની ભાવના છે, શક્તિ છે, પરિણામ છે, આજની તિથિએ નવકારશી જેવો પ્રતિકાત્મક જઘન્ય તપ કરી મારી આણાહારી થવાની
જૂન, ૨૦૦૩ ભાવનાને જીવંત રાખીશ. પ્રભુ ! મને નવકારશી અને ઉપર ઉપરના ઊંચા ઉત્કૃષ્ટ તપ કરવાનું બળ પૂરું પાડજે અને મારી આહારસંજ્ઞા તુટી જાય તેવો અનુગ્રહ કરજે.
આ રીતની ચિંતવના કરવાપૂર્વક તપ-સિંચીનો કાઉસગ્ગ કરવાનો હોય છે અને આત્માના અાહારી સ્વરૂપને ચિત્તમાં રમતું રાખવાર્વક શુદ્ધાત્માના એટલે કે સાધ્યના એ અણ્ણાહારી સ્વરૂપને સાધકાત્માએ સાધનામાં ઉતારી અનશન કરવાપૂર્વક વિકાસ સાધતા સાધતા સ્વયં અાહારી થઈ સાથી અભેદ થવાનું છે. તપ ભલે કાયા અનુસાર મધ્યમ કે જવન્ય પ્રકારનું હશે તો પશ ભાવના અાહારીપદ પ્રાગટ્યની કે રહેશે તો તે પદ અવશ્ય પ્રગટ થઇને જ રહેશે. ભાવ-ભાવના વ્યાપક છે જ્યારે ક્રિયાને મર્યાદા છે કેમકે તે પ્રાપ્ત માધ્યમ દ્વારા પતી હોય છે. પરંતુ એ લક્ષમાં જરૂર રહેવું જોઇએ કે ભાવ-ભાવનાને ક્રિયાત્મક દૃશ્ય સ્વરૂપ તો મળવું જ જોઇએ, પછી તે પ્રતીકાત્મક જધન્યરૂપે પણ કેમ ન
યાદવ કુળના રાજા શ્રી સમુદ્રવિજય અને માતૃશ્રી શિવાદેવીના સુપુત્ર શ્રી નેમકુમારનો વિવાહ શ્રી ઉગ્રસેન રાજાની સુપુત્રી કુ. રાજુલ સાથે થયો હતો. જ્યારે લગ્નનો વરઘોડો જતો હતો ત્યારે મહેમાનોના ભોજનમાં
શ્રી દેવચંદ્રજી મહારાજ રચિત શ્રી નેમિનાથ જિન સ્તવન
- સુમનભાઈ એમ. શાહ
ઉપયોગ કરવામાં આવનાર પ્રાણીઓના આક્રંદથી શ્રી નેમહુમારનું હૃદય દ્રવી ઉઠ્યું અને વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થયો. શ્રી નમકુમારે રથને પાછો વળાવ્યો, જેથી કુ. રાજુલ સાથેનો સાંસારિક સંબંધ તૂટ્યો. જો કે શરૂઆતમાં કુ. રાજુલને આ માટે વિરહ વેદના થઈ, પરંતુ સમ્મબુઢિથી વિચારણા કરતાં તેણીએ નિર્ણય લીધો કે ‘ભલે શ્રી નેમકુમારે મારી સાથે પાણિગ્રહણ ન કર્યું પણ જે આત્મકલ્યાણના માર્ગે તેઓ પ્રયાણ કરી રહ્યા છે તેને હું અનુસરીશ અને મારા મસ્તક ઉપર તેઓના આશીર્વાદ પામીશ.' આ પ્રમાણે શ્રી નેમિનાથનું સર્વોત્તમ અવલબેન હોતાં રાજ્ય મુક્તિમાર્ગે પ્રયાણ કર્યું. શ્રી નેમિનાથના સાંસારિક સંબંધ શ્રી વસુદેવ કાકાના સુપુત્ર શ્રી કૃષ્ણ મહારાજાએ ૧૮૦૦૦ થી પણ અધિક સાધુ સમુદાયને હૃદયના શુદ્ધ ભાવથી વંદન-પ્રણામાદિ કરતાં સમ્યક્દર્શન અને તીર્થંકર નામકર્મ ઉપાર્જન કર્યું અને આવતી ચોવીસીમાં તેઓ તીર્થંકર થવાના છે.
ઉપર પ્રમાણો ઉત્તમ મહાપુરુષોનો સંગ, તેઓ પ્રત્યે પ્રીતિ, ભક્તિ, શરણાગતિ, અવલંબન, અહોભાવ, ગુણાકરણ, પ્રણામાદિથી આત્મા સાધક પોતાનું આત્મકલ્યાણ સાધી શકે છે. એટલે વીતરાગ પ્રભુ પ્રત્યે પ્રાત રાગ કરતાં સાધકમાં રહેલ અપ્રાતતા આપોઆપ છૂટી જાય છે, એટલે વિભાવ-પરભાવાદિ છૂટી જતાં આત્મિક વિશેષગુણો પ્રગટ થાય છે, એવો શ્રી દેવચંદ્રજી મહારાજ રચિત સ્તવનનો મુખ્ય હેતુ જણાય છે. હવે સ્તવનનો ગાથાવાર ભાવાર્થ જોઈએઃ
સહુ કોઈ ભવ્યાત્મા શાસન પરંપરામાં મળેલ આવી ધર્મારાધના, તપ સેવનને આરાધી આરાધ્યપદ શુદ્ધ આત્મ સ્વરૂપ-પરમાત્મ સ્વરૂપને પ્રગટ કરો એવી અભ્યર્થના ! !
(સંકલન : સુર્યવદન ઠાકોરદાસ જવેરી)
નેમિ જિનેશ્વર નિજ કારજ કર્યું, છાંડ્યો સર્વ નિભાવી; તમરાન્તિ સકલ પ્રગટ કરી, આવાથી નિજ ભાગો. નેમિ જિનેશ્વર... શ્રી નેમિનાથ પ્રભુએ પ્રચંડ પુરુષાર્થ આદરી રાગદ્વેષ, કષાય, અજ્ઞાનાદિ સર્વ વૈભાવિક વૃત્તિ અને પ્રવૃત્તિમાંથી કાયમી મુક્તિ મેળવી છે. તેમણે પોતાના આત્મિક જ્ઞાનદર્શનાદિ સર્વ વિશેષ ગુણોને પરિપૂર્ણ રીતે પ્રગટ કર્યા અને કેવળજ્ઞાનાદિ વભાવમાં ક્ષાધિક સ્થિરતા કરી. શ્રી નેમિનાથ પ્રભુએ નિજસ્વભાવની પ્રાપ્તિનું સઘળું કાર્ય પૂર્ણ કરી શુદ્ધ ‘સ્વ’સ્વરૂપનું આસ્વાદન કર્યું. આમ તેઓ અનંત શાશ્વતસુખ અને આનંદના ભોકતા થયા. હૈ ભવવો ! તો પણ આવા નિધના માર્ગને અનુસરનાર થાઓ એવું શ્રી દેવચંદ્રજી મહારાજનું આવાહન છે.
રાજુલ નારી રે મરી મતિ ધરી, અવલંબ્યો અરિહંતો ઉત્તમ સંગે રે ઉત્તમતા વધે, સધે આનંદ અનંતો જી.
નેમિ જિનેશ્વર..૩ શ્રી નકુમારને વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થતાં લગ્નનો વરધોડો પાછો ફર્યો અને રાજુલ નારી સાથેનો સાંસારિક વિવાહ સંબંધ છૂટી ગયો. કું. રાજુલને શરૂઆતમાં તો વિવેદના થઈ, પરંતુ તેને સંસારની અસારતાનું ભાન થતાં તેણીએ વિવેક વાપરી શ્રી નેમિનાથનું શરણું સ્વીકાર્યુ. આમ રાજ્યે શ્રી અરિહંત પ્રભુને પોતાના આરાધ્ય દેવરૂપે હૃદયમંદિરમાં પ્રથાપ્યા. રાજુલે સર્વજ્ઞદેવનું શુદ્ધ આલંબન લઈ મુક્તિમાર્ગે પ્રયાણ કર્યું. ઉત્ત મહાપુરુષનો સંગ રાજુલને થવાથી તેની આત્મવિશુદ્ધિમાં ઉત્તરોત્તર થઈ અને છેવટે તે અનંત, શાશ્વત સહજસુખ અને આનંદની ક
