________________
બેલગાડાં, ઘોડાગાડી, મોટરકાર, એરમોટર, દ્રામકાર, આગગાડી, અને વિજળી ગ્રામ વગેરે જેમ જેમ બાહ્ય સાધનો વધ્યાં, તેમ તેમ માણસની કુદરતી શરીર ગાડીનાં પગરૂપ પેડાનું સામર્થ્ય ઘટયું. ગુલાલવાડીથી કાલબાદેવી જતાં ભાઈને દ્રામમાં બેસવું જોઈએ, તો પછી કેટમાં જવું હોય કે ગ્રાન્ટ રોડ કે ગિરગામ જવું હોય, તે જાણે પગ ભાંગી ગયાજ હોય, તેમ વિકટોરીઆમાં બેસવું પડે, માંદા માણસને ગાડીમાં બેસાડી ડાકટરને ત્યાં લઈ જાય છે, તેમ લાલન સા હોવા છતાં, જ્યાં કયાંઈ જતો હોય, ત્યાં જાણે ડોકટરને ત્યાં જતો હોય, તેમ ભાંગેલા પગનો ગાડીમાં બેશીને જાય છે. જુઓ, લાલન જ્યારે જામનગર હતો, ત્યારે જામનગરથી ધુવાઉ, જે ત્રણચાર ગાઉ છે, જેડીઆ બાર ગાઉ છે, જ્યાં નાની ઉમરે પણ ચાલી ગયો, તે મુંબઈમાં યુવાન થતાં પણ પગે ચાલવામાં ઘરડે ડેશો કે માંદે હૈય, તેમ ગાડી ગાડી, બરટાયર ગાડીગાંડી કરી રહ્યા છે. આજે ગાડીના વાહનો જેમ જેમ સુધારે વધતો ચાલ્યો છે, તેમ તેમ આપણી કુદરતી શક્તિનો ઘટાડો થતો ચાલ્યો છે. ઘડિયાળો આવ્યાં અને વખત જાણવાની અનુમાન શકિત ગઈ. આટલે તડકે છે. માટે આટલા પહોર અને આટલી ઘડી થઈ, એટલે અમુક હરણને તારો આટલે છે. માટે આટલા વાગ્યા, એ ગયું. તેવોજ વધારો કરી આંતર સામર્થ આંખનું ઘટાડી પહેર, ઘડી, પળ અને વિપળ સુધી નહીં પહોંચતા, ખેર લોકે જેને સુધારો કહે છે, જે સુધારો ઘણેજ ભાગે બાહ્યાલંબનરૂપ છે, તે સુધારો આ વ્યંતર આલંબનવડે ઘણોજ વધે એમ લાલાને તો જણાય છે. એ
ચશ્મા આવ્યાથી આંખનું તેજ દુનિયામાં વયું કે ઘટયું. અમલ લઈને ખોટી શક્તિ મેળવનારનો જેમ અમલ ગયે. તેમ ચશ્મા કે નવી નવી ઘણી તીવ્ર લાઈટો લઈ માણસ આંખ ખોશે કે ? હવે લાલન, જો તું બેટું માનતો હોય, તે વાંચ જોઈએ તલના તેલના દીવાએ, કે દીવેલ તેલના દીવાએ. તારાથી કંઈ દેખાતું જ નથી. બુઢાને અફિણનો ટેકે, તેમ તારે ચશ્માનો ટેકેજ જોઈએ. લાઈટ પણ હિંચકેક લેમ્પની જોઈએ. વીજળીની બત્તી જોઈએ. પરંતુ લડાઈમાં પણ અમલ લેનારા રજપુતોએ જેમ અમલરૂપ બાહ્ય સાધન પર આધાર રાખી રાજ્યનો અમલ યો–તેમ નવી નવી લાઈટોવડે અને ચશ્માથી બાહ્ય સાધનના આલંબને તારે આંખ ખેવાનો અમલ આબે, એવો કોણ હાલ નિર્ણય કરે છે કે, આ પાશ્ચાત્ય સુધારો થયો કે આંતર સામર્થમાં ઘટાડો થયો. આ ગાડીઓથી પગની શક્તિ વધી કે માણસે લંગડા થયા, માટે લાકડીની ઘોડીએ ચાલવા માંડ્યું? પગને ગાડીઓમાં બેસાડી પગજ લાંબા કર્યા. હાથમાં તરવાનું સામર્થ્ય વધ્યું કે મછવાના ચાટવા હાથે લગાડી લાંબા હાથે આગળ આગળ તરાયું, અને સ્ટીમરના પૈડાને
