________________
૭
પુદ્ગલા ગયાં—અને પુણ્યરૂપીશુભ મીઠાં કર્મ પુદ્ગલ નીકળી ગયા કે સ્વચ્છ એકજ આત્મતત્વ નિર્મળ સ્ફટિક જળ જેવું, એકજ તત્વ રહ્યું તેજ પરમા
મ તત્વ છે.
વાણીથી આપણે કહીએ કે આ પરમાત્મતત્વ છે. પણ એ પરમાત્મતત્ત્વ કહી શકાતું નથી. કારણ આ બહિરાત્મા, આ અંતરાત્મા, અને આ પરમાત્મતત્વ એ ત્રણે સાપેક્ષ છે, એક ખીજાતી અપેક્ષાએ ભિન્ન ભિન્ન સ્વરૂપ કહેવાય છે. જેએ અહિરાત્માની અપેક્ષાએ આ પરમાત્મા છે, એમ કહેવાય છે, પરંતુ જે નાના મેાટા, જે અંદર બહાર થતા હાય. તે બહિરાત્મા, અંતરાત્મા એમ કહેવાય. પરંતુ જે તત્ત્વે સર્વત્ર, જ્ઞાન રૂપ છે, તેને અંદર બહાર શુ,? આ નંબર ૧૪૨ ગુલામવાડીમાં લાલન સમભાવ સદનમાં બેઠે લખે છે, આ રૂપમાં એનું શરીર છે, હવે આ ભિન્ન જે રૂપને છે તે દૂર કાંતા અંદર બહાર શું ? તેમજ આ ઘરમાં એમ જે દેહભાવથી ( વ્યવહારથી ) કહેવાય છે કે હું ઘરમાં હું, પણુ ધરમાં તેા શરીર છે, પણ જરા સ્થિર થઇ જોતાં ધર પેાતાના મનમાં પારણાની માક ઝૂલતું દેખાશે, અને એ પણ પોતાના સમગ્ર જગતને લઈને આત્મામાં રમતું જણાશે, એમ આત્મા પાતે હાવાથી પાતામાં સર્વ સમજાશે. હવે એ પ્રકારે અંતર-અહિર. એ ક હાય ત્યાંસુધી કહેવાય. નાનુ` માટું જે પુનલ હૈાય ત્યાંસુધી કહેવાય. નાનું મોટુ જે પુદ્ગલ હેાય ત્યાંસુધી છે. પરંતુ આત્માને સરખાવવાને બીજો કોઇ પણ પદાર્થ ન હેાવાથી તે પરમ અંતર બહિર ન કહેવાય. તે નાના-મોટા ન કહેવાય. કારણ કે તે અગુરૂ એટલે માટા નથી, અને આ લઘુ એટલે નાના નથી, જે નાનું મા? સમજાય છે તે પુદ્રલ છે. તેમજ આ પદ્મતત્ત્વ છે, એવું મન ક૨ે છે, આત્માને નાનામાં નાના અને મેટામાં મોટા બતાવે છે, પરંતુ તે તેવા નથી, કારણકે નાના મોટાં એ તે પુદ્ગલા હેાય. જેમ એક વીંટી નાની અને બીજી માટી, પરંતુ આત્મામાં એમ નથી કે એક આત્માં નાના અને બીજો માટેા, માટે નાના મેટાની પણ મનજ કલ્પના કરે છે,
પ્રોરીયાનામઢતો મહાન એ અણુથી પણ નાના અને મોટાથી પણ માટા એ પણ અનુભવ ગમ્ય રૂપ નથી. કારણકે પાતે તેા નાના મેટાને જાણુનાર છે, પાતે નાના માટે નથીજ પરંતુ અનુભવગમ્યરૂપ કે સ્વસ વેદ્ય છે. શબ્દમાં, વિચારમાં રહેલી પ્રભાને ગ્રહણ કરતા તરતજ અનુભવાય છે. જેમકે જળ એ ભરતીઓટ નથી પણ જળ છે, શરદી ગરમી નથી પણ હવા છે, અજવાળુ અંધારૂં નથી પણ પ્રકાશ છે, તેમ હિરનથી. પણ આત્મા છે. સ્વસ ંવેદ્ય તેજ
પરમાત્મ તત્વ સ્વરૂપ.
