________________
(૧૧૨) એવા પરમાત્માનું મારે શરણું છે ? કારણકે રાગ અને દ્વેષ એ બંને દુગુણો છે, દોષ છે, એમને જ આખા જગતમાં ત્રાસ ત્રાસ વર્તાવી દીધો છે. કેઈને ખરૂં સુખ આત્મિક સુખને આસ્વાદ લેવા દેતા નથી. કારણકે જે જરા પણ આત્મિક સુખને આસ્વાદ લીધે કે રાગ દ્વેષને ભાગવું પડે છે. રાગ દ્વેષ આંતર શત્રુઓ છે, માટે તેમને હણવામાં યુક્તિ જોઈએ. પ્રથમ તે તેમનું સ્વરૂપ જાણવું જોઈએ. રાગ પરવતુ ઉપર થાય છે. સંસાર માત્રમાં જેટલું જેટલું પર છે ત્યાં જ રાગ હોય છે. કૅપ પણ પરવસ્તુ ઉપર થાય છે, જવા ઉપર થાય છે. જો પર પણ થતા રાગ પણતેના ગળામાં,શરીરમાં,રૂપ, રંગ, વગેરે જોઈને થાય છે અને દેવ તેથી ઉલટું જોઈને થાય છે. જેના પર રાગ થયો. હોય એવી સ્ત્રી ધન પુત્રને જોઈ વિચાર કરે છે, એ જેને હું મિત્રે કહું છું, તેને જોતાં અંદર શું થાય છે. એ મારા કહેવાતા મિત્રોને કંઈ થતાં એટલે દુઃખ થતાં હું પણ દુઃખી થઈ જાઉં છું અને સુખે સુખી થઈ જતો જણાઉં એ શું ? આમ વિચાર કરતાં પિતાની અંતરમાં રહેલી એક પ્રકારની લાગણી જણાશે એ લાગણી એ રાગ રૂપ લાગણી-રાક્ષસીને પણ હણવાની છે.
જે રાગ પિતાના મિત્રને દુ:ખી જોઈ દુઃખી રહે છે અને સુખી જોઈ સુખી રહે છે, તેમ છેષ પોતાના શત્રને દુ:ખી જોઈ સુખી અને સુખી જોઈ આપણને દુઃખી બનાવી દે છે. આમ પોતાથી પર એવા શત્રુ મિત્ર પર થતી લાગણીને લીધે માણસ સંસાર સમુદ્રમાં ભટકી રહ્યા છે. કોઈ કહેશે કે રાગ આત્મા સાથે થાય છે. અને પ પણ આત્મા સાથે થાય છે, તો તે કહેવું સર્વથા વાસ્તવિક નથી. જે તેમ હોય તે આત્મા તે દેખાતું નથી. જીવ તે કઈ દહાડે મરતો પણ નથી. અને મિત્રના મરણથી લેકે રડે ક અને શત્રુના મરણથી હસે કોકેઈ એમ કહેશે કે દેહયુક્ત જીવ પર આપણને રાગ દ્વેષ થાય છે. તે આ કહેવું કાંઈક વાસ્તવિક છે. પરંતુ તે પણ સર્વથા નહિ, ઘણે ભાગે નહિ, કારણકે જેનું દેહ મરણ થાય છે. તે ગયા પછી મિત્રને પણ ઘણેક દહાડે તમે ભૂલી જાઓ છો. તેમ તે શત્રુને પણ ઘણેક કાળે ભૂલી જાઓ છે. શત્રુ મિત્રના દેહ છૂટયાં પછી પ્રતિક્ષણે સંસારમાં એક ઉપર વિશેષ ષ અને બીજા પર રાગ થતા હતા તેમાં પણ કઇ વૃદ્ધિ થતી નથી જણાતી અને જેમ જેમ દિવસ જતા જાય છે તેમ તેમ વિરકૃતિના અંધકારમાં તેઓ કયાંએ ચાલ્યા જાય છે. * પરભવે પણ કેટલાકને તે શરીર બદલાયા છતાં મિત્ર શત્રુને જોતાં કંઈ રાગ કે દેવ થઈ આવે છે. એ ઉપરથી જણાશે કે એ લાગણી કેટલાકને તે જન્માં તરો થઈ જાય તે પણ જતી નથી. ઘણા કાળને લઈને સ્વભાવિક લાગણી જાગૃત થતાં ન ગમે તેવું શરીર બદલાઈ ગયું હોય તે પણ તેના ઉપર આપણામાં સહજ
