________________
વ્યાપક પણ જણાય છે.
૯૩
પરમાત્માનું સ્વરૂપ કેવુ` છે ?
॥ ૪ ॥
यतो वाचो निवर्तन्ते न यत्र मनसा गतिः शुद्धानुवसंवेद्यं तद्रूपं परमात्मनः અનુવાદ—જ્યાંથી વાણી પાછી વળેછે, જ્યાં મન ગતિ કરીશકતું નથી. પરંતુ જે શુદ્ધ અનુભવવડેજ જાણી શકાય છે, તે પાભાનું સ્વરૂપ છે. ॥ ૪ ॥
વિવર્ણા —વાણી જ્યાં પહોંચ નહિ, અર્થાત્ વાણી પરમાત્મા નુંસ્વરૂપ વર્ણવી શકતી નથી, ગમે તેવા વિ પાતાની કલ્પનાના દડીઆમાં આ વસ્તુ દેખાડી શકતા નથી, તેમજ ગમે તેવા તત્ત્વવેત્તા પણ—ફિલસુ” પણ—વિચારી શકતા નથી, કારણ કે મનની પણ ત્યાં ગતિ નથી અર્થાત્ કોઇ વિચાર પણ ત્યાં પહોંચી શકતા નથી. વિચાર સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ હેાય તેા પણ પરમાત્મ તત્ત્વને તે સ્પર્શી શકતા નથી, પરંતુ વાણી અને મન એ ઉભવને સપૂર્ણ શાંત કરવથી જે શુદ્ધ અનુભવ થાય છે, તેજ પરમાત્માનું સ્વરૂપ છે, જ્યારે કાયાનેા કે ક્રિયાના વ્યાપાર અંધ કરવામાં આવે છે, ત્યારે પણ મનેાવ્યાપાર અધ કરવામાં આવે છે, પરંતુ મનમાંથી પણ ઇંદ્રિયગાચર વિચારોને દૂર કરવાથી મન શાંત સરોવર જેવું થઇ રહે છે. આ વેળાએ જે શાંતમન: સરમાં જે પ્રતિબિંબ પડે છે તે પામનું તત્ત્વ છે. એ સ્વરૂપજ પાતે છે એમ સ્પષ્ટ સમજાઇ જાય છે, અને મન જેને વિચાર કરતું હતુ અને વાણી જેવા વિચાર કરતુ હતુ તે એ તત્ત્વ નથી. એ તત્ત્વને સ્વસંવેદ્ય એટલે પાતાવડેજ અનુભવાય છે, અને એ અનુભવ તેજ આ વાણી છે, આ મન છે, . વગેરે પા ભિન્ન જણાઈ આવે છે, એટલુ જ નહિ પણ વાણી અને વિચારની કથેલાં કે કપેલાં સ્વરૂપ છે તે પણ પાતે જાણે છે—જીએ છે.
આમ અનુભવ થવાનું કારણ એજ કે હિરાત્મતત્વ કે અંતરાત્મતત્વ કે પરમાત્મતત્વ એ કંઇ ત્રણ વસ્તુ નથી એકજ વતુ છે. જેમ ખારૂં પાણી, મીઠું પાણી અને પાણી એ ત્રણ વસ્તુ નથી, જ્યારે તેમાથી ખારાશ કે મીઠાશ ગઈ કે પછી પાણીજ રહે છે. તેમ આત્મામાંથી પાપરૂપ અશુભ-ખારાશ
૧૦
