________________
૭૧
-
નહિ તેમ અવિદ્યાના અંધારામાં કંઇ દેખાય નહિ અને દેખાય તેા કધનુ કંઇ હાય કઇ ને જણાય કે જેમકે હાય ઝાનું ઠુંઠું અને સમજાય કે વગડામાં પુરૂષ ઉભા છે, હાય મૃગજળ ઝાંઝવા અને સમજાય પાણી, હાય છીપ અને સમજાય મેતી, હાય દોરડી ને સમજાય સર્પ. આમ ઊલટુંજ અવિદ્યાના અંધકાર આપને જ્ઞાન કરાવે છે. હવે દેરડીમાં સર્પનુ જ્ઞાન થયું, કે પછી ભય પણ લાગે,— ભય નામના વિકાર પણ તેથી ઉત્પન્ન થાય. ઝાંઝવા તે જળ સમજાય પછી તૃષા પણ ન છીપે. જીઆ પરવસ્તુમાં સુખરૂપી જળ છે એમ સમજતા કાની તૃષા– તૃષ્ણા છીપે છે? છીપને મેાતી સમજાયા પછી, જ્યાં મેાતી નથી, એવી છીપનુ’ જ્ઞાન ખાટુ રહેશેજ એટલુંજ નહિ પણ અજ્ઞાન જેને અનામન—મુઢ – વ્યવહાર કહે છે તે પણ ખાટાજ થશે. કારણ કે જેના પાયા ખોટા તેના ઉપર રહેલી ઇમારત પણ ખાટી તેમ દેહરૂપ છીપને આત્મારૂપી મેાતી સમજાય છે,—એ પેાતારૂપી સમજાઇ ગયા પછી, આત્મા સંબધી—પેતા સંબધીવ્યવહાર પણ ખાટા જ થશે. જેમ દેહરૂપ છીપ એ આત્મા રૂપ માતી નથી, તે છતાં તેમ સમજાયું. કે દેહના પુત્ર પુત્રાદિ, તે પાનાના પુત્ર પુત્રાદિ સમજાશે—અને દેહના નાશથી તે પુત્રપુત્રાદિના પણ નાશ થશે તેમ દોરડીને સર્પ સમજવાથી ભય ઊત્પન્ન થાય છે. તેમજ કર્મરૂપી દોરડીને ભય કર સર્પ સમજી જવાથી આખુ જગત હિ ગયું છે કમ તે કર્મ છે અને કર્મ એ દેહભાવના. દેહભાવના દૂર કરવાથી છૂટકા થઇ જવાય છે માટે આ બધી ઉલટી સમજ તે અવિદ્યાને લીધે છે પરંતુ એ અવિદ્યા જ્ઞાન નથી આપતી—તેને આપેલું જ્ઞાન તે જ્ઞાન નથી પણ અજ્ઞાન છે— એવું જેને સ્પષ્ટ જ્ઞાન છે તેને અવિધ પરાભવ કરી શકતી નથી એટલુંજ નહિ પરંતુ તે આત્મા પોતાના જ્ઞાનમાં પોતેજ જ્ઞાનરૂપ થઇ મેલાન દમાં બિરાજે છે, અને જ્ઞાન સર્વત્ર હોવાથી પોતે પોતાને સર્વ વ્યાપક જુએ છે,
જીએ સૂર્ય નિયત સ્થાનવીં હોય છતાં તેના પ્રકાશ સર્વત્ર જણાય છે. તેમ આત્મા નિયત સ્થાનવી હાય, છતાં તેનું જ્ઞાન સર્વત્ર હાય છે, અને જ્ઞાન એજ પોતે હાવાથી પોતે પણ નિયત સ્થાનવી હોવા છતાં સર્વત્ર છે એ વાત ન્યાયથી અવિરૂદ્ધ છે,
હા, પણ આત્મશકિતએ— પ્રચ્છન્નપણે કેવા છે અને કેવા દેખાય છે તેના જરા વિચાર કરીએ. ગમે તેવે સિંહુ હાય છતાં જ્યાંસુધી તે બકરાના ટાળામાં
૧ વિકાર એટલે ઊલટી ક્રિયા; ઊલટી કૃતિ ૨ તૃષ્ણા—લાભ એ પણ કાર છે, અને એની જન્મભૂમિકા પણ અવિદ્યા છે
