________________
(ર) ઈદ્રિય જ્યના ઉપાયમાં બીજો ભાગ જેમ ઘડાને મારી નાખવાથી ગાડી ન ચાલે તેમ ઇોિરૂપી ઘડાને એટલે વિષયો નજ આપીએ તે આપણે શરીરરૂપી રથ ન ચાલે. તેમજ જેમ ઘોડાને માફક પદાર્થો ખવડાવી માતેલા કરી મુકીએ તે પણ સ્થને ભાંગી નાખે, તેમ બુદ્ધિને વિગેરે વિકૃતિ કરનાર વૃત વિગેરે કઈ બહુ ખવડાવી આપણી ઇતિરૂપી ઘેડાને ઉછખલ કરી નાખીએ તે શરીરરૂપી રથ ભાંગી નાખે તેમ નજ ખાવાને આપીએ તો જેમ ઘોડા મરી જાય તેમ ઇકિયે પણ મરી જાય—એટલે કે કાન સાંભળવાનું, આંખ જોવાનું, નાક સુંધવાનું, જીભ ચાખવાનું અને ત્વચા
સ્પર્શવાનું કામ ન કરે, માટે જેમ જંગલી ઘોડાને થોડે વખત ભૂખ્યા રાખીને તેઓને જીવતા રાખવા–સાદુ ખાવાનું આપવું જોઈએ, તેમ ઇદ્રિોને પણ જીવતી રાખવા સાદે વિષયરૂપી બીક આપવા જોઈએ, વિશેષ આપવા નહિં. આમ પ્રથમ વિષયરૂપી ખોરાકને સહજ ઉપવાસ કરાવવાથી ઇકિયોરૂપી ઘોડા નરમ પડશે અને સાદો ખોરાક આપવાથી પલાશે–વેશ કરાશે. આમ બે ક્રિયા થઈ રહી છે ત્યારપછી ત્રીજી રીતે ઇદિયરૂપી ઘોડાને કેળવણીની જરૂર છે. ' ' હવે ઘોડાને કેળવવામાં કેટલાએકને ભારે ગાડીમાં જેડીને અથવા દરિયા કિનારે રેતીમાં ગોળ ફેરવી ફેરવીને કશાભિઘાત કરી લાઈનમાં ચાલતા શીખવે છે, તેમ નરમ પડ્યા પછી સાદુ ખાવાનું મળ્યા પછી પણ જો આડે જાય તે કશાભિઘાત એટલે કેરા લગાવવા પડે છે. અર્થાત રસેંદ્રિયને અબેલ વિગેરે તદન લુખું આપવું પડે છે, એમજ બીજી ઇધિને પણ આપી ચલાવવું પડે છે, પરંતુ તેમ કરીને પણ કેળવતા એટલે સ્પર્શ ઇથિથી વીતરાગને સદ્ગુરૂ ચરણને, સ્પર્શ કરતાં સેંદિથી સુવચને બોલતાં, ચક્ષુદયથી વીતરાગ મુદ્રાને અવક્તા, કણે દિથી પ્રભુના ગુણે ગવાતાં સાંભળતાં શીખવાય તે ઈદિયરૂપી ઘોડા વ્યવહાર,
અર્થે જ પળાશે અને તે સ્વર્ગની સડકે, કે મોક્ષને માર્ગે ચાલશે. વિચાર કરતાં ઈધેિ, ઘડા જેવી, મન હાથી જેવું, અને કષાય ફાડી ખાનાર જનાવર જેવા લાગે છે. તેમાં પણ કોઇ વાઘ જેવો ક્રર, માન સિંહ જેવો અહંકારી, માયા વરૂ જેવી કપટી અને લેભ રીંછ જે ખાઉધરા લાગે છે.
વળી આ વાત યાદ રાખવાની છે કે ઇતિરૂપી ઘોડાને જ્યાં જવાનું છે ત્યાં આપણે સડાઈ જવું નથી, પરંતુ આપણે મનુષ્યરૂપ રથને ઉચ્ચમાગે લઈ જવાને છે ત્યાં તે ધેડાને હાંકવા જોઈએ.
વળી એ પણ સમજ સમજી યાદ રાખવાની જરૂર છે કે જેમ શરીર, મન
